اسیب شناسی عزاداری

جایگاه و اهمیت عزاداری

عزاداری و برپایی مراسم ماتم در سوگ خوبان و اولیاء خدا امری است که ریشه در قرآن كريم ، سیره نبوی (ص) و امامان (ع) دارد .

این عزاداری ها مصداق موّدت اهلبیت (ع) است . مصداق فریاد مظلوم علیه ظالم است. در تاریخ آمده است که پیامبر اکرم (ص) در سوگ شهدای احد و به ویژه حضرت حمزه سید الشهداء عزا گرفت و ترغیب به عزاداری بر ایشان کرد . نیز در سوگ شهادت حضرت جعفر بن ابی طالب و زید بن حارثه و عبدا… بن رواحه عزا گرفت . شنیدنی است که پیامبر اکرم (ص) برای امام حسین (ع) در روز اول ولادتش مجلس عزا گرفت . در منزل ام السلمه در دوره کودکی برای امام حسین (ع) مجلس عزا گرفت . در منزل عایشه برای حضرت امام حسین(ع) مجلس عزا گرفت . در خانه امام علی (ع) برای حضرت مجلس عزا گرفت . بنابراین اگر بگوییم بنیانگذار عزاداری بر سید و سالار شهیدان ، حضرت نبی اکرم (ص) و امامان (ع) بوده اند . سخنی به گزاف نگفته ایم .

در سیره امامان (ع) هم برنامه ای که هرگز در هیچ شرایطی ترک نشد برپائی عزا بر سالار شهیدان امام حسین (ع) بود . امام سجاد (ع) تا در قید حیات ظاهری بود ، در هر مجلس از داغ امام حسین (ع) می گفت و در حقیقت مجلس عزا برپا می کرد . امام باقر (ع) هم در شرایط سخت و خفقانی دستور می داد روز عاشورا ، عزای امام حسین (ع) را بر پا کنند . مالک جهنی می گوید امام باقر (ع) در روز عاشورا فرمود : همه بر امام حسین (ع) گریه کنند و اهل خانه را دستور به گریه بر حضرت می داد . همین سیره را حضرت امام صادق (ع) و امامان دیگر (ع) داشتند . اهل بیت (ع)بر این امر اصرار داشتند که از رهگذر عزاداری و برپایی عزای سالار شهیدان چراغ پرفروغ نهضت حسینی روشن بماند ، که ماند.

مجالس عزای حسینی نه تنها نام سیدالشهداء (ع) را پرآوازه نگهداشته ، بلکه سبب ماندگاری پیام اسلام عزیز شد . بر این اساس است که احیاگر مکتب نجات بخش عاشورا در عصر حاضر ،حضرت امام خمینی (ع) بیشترین تاکیدها را در برپایی عزاداری سید و سالار شهیدان داشتند و فرمودند : « ملت ما قدر این مجالس را بدانند ، اینها مجالسی است که ملتها را زنده نگه می دارد و بی دلیل نبود که رضا خان و مأمورین ساواک تمام مجالس عزا را قدغن کردند.»

با توجه به جایگاه رفیع عزاداری و گوهر ارزشمندی که در آن نهفته است بدیهی است که دشمنان ، تلاش گسترده در جهت تخریب و تحریف آن داشته باشند . در برهه ای از زمان که عباسی ها قدرتمند بودند در پی تخریب عزای سالار شهیدان بودند که عزاداران را دستگیر ، شکنجه و اعدام می کردند. و در برهه ای که قدرت مقابله نداشتند ، در پی تحریف آن بودند تا جلوی تأثیر گذاری این سنت مبارک را بگیرند .

در حال حاضر نیزدشمنان قسم خورده اسلام ، در پی تحریف این فرهنگ برآمده اند تا تأثیر آفرینی آن را کمرنگ کنند .نمونه آن استفاده ازمداحی های بی معنا ست که گاهی هم خيلي مضراست . مثلاً راجع به حضرت ابوالفضل (ع) از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف می کنند : مگر چشم قشنگ در دنیا کم است ؟ مگر ارزش اباالفضل (ع) به چشم های قشنگش بوده ؟ اینها سطح معارف دینی ما را پایین می آورد معارف شیعه در اوج اعتلاست ،ارزش ابالفضل العباس (ع) به جهاد و فداکاری و اخلاص و معرفت او به امام زمانش است ، به صبر و استقامت اوست و … لذا آسیب شناسی این مجالس مهمترین وظیفه افرادشیعه بویژه سخنرانان محترم و مداحان عزیز است و آسیب زدابی از آنها بزرگترین خدمت به نهاد مقدس عزاداری است .

آسیبهاي عزاداري:

آسیبهایی که در این عرصه قابل ذکر است بر دو قسم است : یکی آسیب محتوایی و دیگر آسیب شکلی .

* آسیبهای محتوایی عزاداري ها

1)طرح یک جانبه سیمای معصومین (ع)در مجالس عزا و شادی اهل‌بیت (ع) تنها جنبه قداست و ملکوتی امامان مطرح می شود و بس . در حالیکه پیامبر (ص) و امامان (ع) دو جنبه دارند : 1- جنبه ملکوتی که در این نگاه معصوم اند . ، علم غیب دارند ، ولایت تکوینی دارند و … 2- جنبه ملکی و زمینی « قل انما انا بشر مثلکم» در مجالس اهلبیت (ع) بايد هر دو بعد مطرح شود . آنها الگوی زندگی بشرند . از مناقب اهلبیت (ع) ، از انس آنها با خداوند ، ارتباط صمیمی با مردم، گره گشایی از کار مردم ، زهد ، شجاعت و … و دهها بعد دیگربايد گفته شود . قرآن و روایات حتی ابراز محبت به اهلبیت (ع) را مقدمه برای عمل می دانند . آنچه که بسی مایه تأسف است آن است که اخیراً در برخی از مجالس ،حتی از بعد ملکوتی امامان (ع) و مناقب معنوی آنان کمتر گفته می شود و صرفاً سخن از توصیف چشم و آبروی اهلبیت (ع) است . به نمونه هایی از این سست مطرح کردنها بنگرید :

همه هستیم مدیون چشماتم ، می دونی

از همان روز ازل مست نگاتم ، می دونی

کار چشماش دلبریه

قد و بالای قشنگش عجب محشریه

سیاهه چشات جزیره دله

هر کس از نسل توئه چه خوشگله

از نگاه تو محبت می باره

مردی از مردونگیت کم میاره

به روی صفحه می کشم پیشانی بلند شو

ابروهای کمونی شو صورت آسمونی شو

تا که به چشماش می رسم کشیدنش چه مشکله

آخر چشای یار من سیاهه خیلی خوشکله

آیا اینها مناقب اهل‌بیت (ع) است ؟ آیا داشتن چشمهای آن چنانی ارزش است یا فداکاریها و از جان گذشتگیها ؟

ائمه هدی (ع)که این همه تأکید به اقامه عزاداری داشتند بر این نکته است که عزاداریها باید جهت روشنگرانه ، افشاگرانه و هدایت گرانه داشته باشد لذا عملاً از شعرای متعهد و ارزشی آن روز که نقش مداحان و مرثیه خوانها ی امروز را داشتند تجلیلها و تکریم ها می کردند .

2) غلو

يكي ديگر از آسیب هاي عزاداري : طرح مسایل غلوآمیز در عزادری هاست ، « حسین الهی شدن » «زینب الهی شدن » . قرآن کریم از غلو نهی می کند . « ای اهل کتاب ، غلو در دین نکنید و بر خدا جز حق نگویید .پیامبر (ص) فرمودند : از غلو در دین بپرهیزید، گذشتگان شما با غلو در دین هلاک شدند . امامان ما شدیدترین برخورد را با غلات داشتند .

امام صادق (ع) فرمود : « از جوانان خود از شر غُلّات بر حذر باشید مبادا آنها را فاسد کنند همانا غلات بدترین بندگان خدا هستند ، به خدا قسم غلات ، بدتر از یهود و نصاری و مجوس و مشرکان هستند .» امام رضا (ع) فرمود : «خدا غلات را لعنت کند … همان گونه که خداوند از آنها برائت جسته شما هم برائت بجویید» با این همه انزجاری که اهل بیت (ع) از غلات داشتند متأسفانه می بینیم که همچنان در برخی از عزاداری ها نمونه هایی از غلو مطرح می شود که تأثیر فراوانی در تخریب چهره ائمه (ع) داشته و دارد و سبب می شود چهره شیعه که پیوسته چهره ای دین مدار و منطقی بوده ، چهره ای تحریف شده و نادرست معرفی گردد .

3) دروغ

از ديگر آسيبهاي عزاداري دروغ است . دروغ آفت این مجالس است . ما معتقد نیستیم که هدف وسیله را توجیه مي کند و چون هدف مقدس است ، پس از دروغ استفاده شود . این دردی است که علمای ما همیشه از آن می نالند . گاهی اوقات دروغ بودن برخی مطالب روشن است . مطالبی هم که صحت و سقمش معلوم نیست باید به کتب معتبر مراجعه کرد . البته مستمعین محترم هم وظیفه دارند هر مطلبی را نپذیرند و با دروغها برخورد کنند .

4) مطالب ذلّت آمیز

طرح مطالب ذلّت آمیز و تعبیرهایی همچون امام زین العابدین (ع) بیمار ، زینب مضطر و … که ذلت از ساحت مقدس اهل بیت (ع) به دور است ، یکی دیگر از این آسیبها ست « ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین » امام حسين (ع) خود نماد عزت است .

5)طرح موارد سست در معارف اسلامی

مطرح کردن موارد سست در معارف اسلامی و ورود خواب و امثال آن در عرصه معارف و یا ملاقات های دروغین ، از دیگر آسیبهاي عزاداري است .اعتقادي كه با خواب درست شود با خواب هم ازبين مي رود . در كجاي معارف اسلامي داريم كه اهلبيت(ع) كسي را با خواب ورؤيا هدایت کرده باشند ؟ درکجای سیره اهل بیت(ع) ملاقات با ولی ا… الاعظم به این ابتذالی درآمده است که هم اینک درکتابها نوشته ودرجلسات گفته می شود؟

اینها نه تنها خدمت به امام زمان(عج) نیست بلکه ضربه به این اعتقاد مقدس است.

آیت ا… العظمی وحید خراسانی بارها فرمودند: « ملاقات در غیبت کبری به دوصورت واقع می شود :

1- ملاقات در حال اختیار 2- ملاقات در حال اضطرار

ملاقات در حال اختیار منحصر به افرادی نظیر سید بن طاووس است که احیاناً امام را دیده و شناخته و از ايشان کسب فیض کرده اند اما ملاقات در حال اضطرار مربوط به افرادی است که درحال گرفتاری شدید به ذیل عنایت امام متوسل می شوند و امام، خود یا توسط افرادی که دارند از او دستگیری می نمایند و نیز فرمودند آنها که در اثر لیاقت و شایستگی به فیض دیدار موفق می شوند به کسی نمی گویند» .

6)جدایی دین از سیاست

از آسيبهاي ديگر مجالس عزاداري اين است كه برخی می گویند ما می خواهیم گریه کنیم کاری به سیاست نداریم . در حالی که در زیارت جامعه كبيره ائمه معصوین (ع) خود را سیاستمداران خلق مي دانند . لازم به ذکر است که ما معتقد نیستیم مجالس مذهبی ما، همانند کانونهای حزبی محل جار و جنجال های سیاسی باشد ، اما اینکه در رابطه با اصل نظام اسلامی در عزاداري ها بی تفاوت باشند این آسیبب جدی است. جلسات عزاداری اهل بیت (ع) کاملاً سیاسی بود، هم تولی بود هم تبری و به قول شهيد مدرس«سياست ما عين ديانت ماست».

* آسیبهای شکلی

1) استفاده از موسیقی مبتذل

از آسیبهای شکلی عزاداریها ، استفاده از موسیقی های لهوی و حرام در عزاداری هاست . متأسفانه برخی مداحان به سبک ترانه های طاغوتی دیروز و یا ترانه های لس آنجلسی امروز برنامه های خود را اجرا می کنند . آهنگ همان آهنگ است محتوا را عوض می کنند . این قطعاً حرام است . نمی توان به بهانه انجام مستحبی ، مرتکب حرام شد. و یا در بعضی عزاداریها دیده می شود به جای آنکه نوحه خوانی شود تنها آهنگ می نوازند و زنجیر می زنند ، اینها بی تردید تحریف عزاداری است و مورد رضای سالار شهیدان نیست .

از مراجع عظام تقلید پرسیده شده است که : استفاده از آلات موسیقی مانند ارگ در مراسم عزاداری چه حكمي دارد ؟مقام معظم رهبری آیت ا… العظمی خامنه ای فرموده اند : استفاده از آلات موسیقی مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزارشود .آیت ا.. العظمی بهجت فرموده اند:«آنچه موجب وهن عزاداری است باید اجتناب شود . استعمال آلات موسیقی در عزاداری خالی از اشكال نيست .آيه ا… العظمي تبريزي «ره» مي فرمايد:

« استفاده از آلات موسيقي در عزاداري حرام است» .

2)اکتفا به مداحی

اکتفا به مداحی و سینه زنی از دیگر آسیبهای مجالس عزاداری است . درست است که این شور و عشقها و سینه زنیها درنهایت موجب تقویت دین است ، ما به سهم خودمان خوشحالیم از این که ببینیم به جای اینکه جوانان در مجالس گناه باشند در این مجالس حضور یابند . لیکن سخن این است که اگر این شورها با شعور گره نخورد ، ماندگار نخواهد بود . متأسفانه در برخی مجالس تنها اکتفا به مداحی می شود و از سخنرانی و مجلس موعظه خبری نیست و این آسیب پذیری آنگاه عمق بیشتری پیدا می کند که ملاحظه کنیم کم کم مجالس فاتحه هم به این سمت و سو می رود که تنها مداح دعوت می کنند و به اصطلاح مداحی مي شود در حالیکه این مجالس از فرصتهای مناسب توجه دادن مردم به دین و قیامت برخوردار است و بايد به نحو احسن از آن استفاده كرد . اهل بیت (ع) دوست داشتند مجالسی که به نام آنها شکل می گیرد مجالس محتوایی باشد .

مجالس عزاداری در طول تاریخ منشأ روشنگری و رهیابی به حقیقت بوده است . خطیبان ، خطابه می خواندند و در کنار آن مرثیه سرایان ، مرثیه سرایی می کردند . حداکثر ثواب مرثیه سرایی ؛ ثواب ذکر است. پیامبر (ص) حلقه علم را بر حلقه ذکر ترجیح داد . فرمود هر دو مجلس خوب است . اینان افضلند و من برای تعلیم مبعوث شدم . آنگاه حضرت در مجلس آموزش دین نشست .

اکثر مشتریان مجالس با حال مذهبی را جوانان تشکیل می دهند که بسی جای شکر دارد ولی مطلوب ائمه (ع) از جوانان ، تفقّه در دین است . امام باقر (ع) فرمود : اگر جوانی از جوانان شیعه را نزدم بیاورند که آموزش دینی ندارد تحقیقاً تأدیبش می کنم . سخن این نيست که مداحی نباشد سخن این است که مانند گذشته هر کسی کار خودش را انجام دهد . خطیب برای مردم از قرآن ، حدیث و فقه بگوید ، مداح هم مرثیه سرائی نماید در این صورت شور و شعور توأم شده و نقش آفرینی می کند و مهم تر از اینها مسئله رهبری اندیشه جوانان است كه قطعاً باید به دست عالمان دین شناس تحصیل کرده حوزه های علمیه باشد .

3) برخورد کاسبکارانه

از دیگر آسیبهای عزادری، برخورد کاسبکارانه با این مقوله است که متأسفانه مداحی و يا حتي سخنرانی را کسب خود قرار داده و بدتر از آن گاهی نرخ تعیین می کنند .

امام (ع) فرمود : از راه ما (حدیث ما ، محبت ما و مانند آن ) ارتزاق نکن . و یا از راه ما ارتزاق مکن که خداوند بر فقرت خواهد افزود . این مربوط به آنان است که برخورد کاسبکارانه با معارف ، مدایح ، مراثی اهلبیت (ع) دارند و همانند کالا با آن برخورد می کنند. البته حساب آنان که تنها برای رضاي خدا در عرصه نشر معارف و گسترش فضایل و مناقب اهل بیت (ع) تلاش می کنند و مردم از سر عشق به خاندان عصمت و طهارت به آنها هديه مي دهند ،طبق تصريح روايات معصومين(ع) از اینان جداست و اینان مورد نکوهش نیستند .