انسان موجودی اجتماعی است و بخش بسیاری از زندگی خود را در گروه‌هامی‌گذراند. گروه‌های خانواده، مدرسه، هم بازی‌ها، همسالان، همكاران، گروه‌های‌مذهبی، سیاسی، اجتماعی و… ازجمله گروه‌هایی هستند كه ما معمولاً بخش قابل توجهی از زندگی خود را با آنها می‌گذرانیم. گروه‌های مذهبی نیز در همین ردیف هستند و به عنوان‌یك گروه بررسی می‌شوند.
بیشترین و مهم‌ترین تأثیری كه مراسم عزاداری بر شركت كنندگان دارد، تأثیرات‌روانی‌است و اكثر شركت كنندگان نیز در پی همین نوع تأثیرات هستند. احساس لذتی‌خاص به آنها دست می‌دهد، آرامشی می‌یابند كه در كمتر مجلس و گروهی از نوع دیگر، حاصل می‌شود. چهرة افراد عزادار، درمجالس عزاداری، غم بار می‌شود، گریه می‌كنند یا حالت گریه به خود می‌گیرند، اما این‌غم از نوعی دیگر و متفاوت با غم و غصه‌های زندگی‌روزمره است. غم معنویت است، غم آخرت است. غم مظلومیت مظلومان است. غمی‌است كه منشأ حركت است و كنش وری اجتماعی افراد را افزایش می‌دهد، عامل نابهنجار در زندگی افراد نمی‌شود، بلكه در مواردی نقش درمانی ایفا می‌كند و برای زندگی نشاط می‌آفریند.
شاید در اینجا این سوال پیش بیاید که مراسم عزاداری مذهبی، چه رابطه‌ای با شادی افراد و جامعه دارد؟
امروزه از دیدگاه روان شناسی اجتماعی، شادی برابراست با حاصل جمع رضایت و سطح لذت
سطح لذت + رضایت = شادی
بدین ترتیب معلوم می‌شود كه برای بالا بردن سطح شادی در فرد و جامعه، باید به دو مؤلفه (سطح لذت و رضایت) توجه كرده و آنها را تقویت كنیم؛ و این دو مؤلفه ازمراسم عزاداری، اثر منفی نمی‌پذیرند. این گونه نیست كه مراسم عزاداری، با سطح لذت‌و سطح رضایت افراد، همبستگی منفی داشته باشند، بلكه شواهدی برای همبستگی‌مثبت وجود دارد.
قطعاً كسانی كه با علاقه و انتخاب خود به مراسم عزاداری می‌روند، از آن لذت‌می‌برند و از آن احساس رضایت می‌كنند.
با توجه به این اصل که افراد ،خود برای شاد بودن باید اقدام کنند ، برنامه های مختلفی برای افزایش شادی تدوین شده است که یکی از آنها به اختصار به شرح زیر است:
- خود را مشغول نگه دارید و فعال‌تر باشید.
- وقت بیشتری را به روابط اجتماعی‌اختصاص دهید.
- در كارهای با معنی شركت كنید.(به صورت هدفدار فعالیت کنید).
- امور زندگی را به بهترین نحو طرح‌ریزی و سازماندهی كنید.
- حتی المقدور از نگرانی دست بردارید و از فکرهای منفی دوری کنید.
- سطح انتظارات وآرزوهایتان را پایین بیاورید.
- تفكر مثبت و خوش بینانه را در خود بپرورانید.
- در زمان حال زندگی كنید.
- سعی كنید شخصیتی سالم داشته باشید.
- برون گرا و اجتماعی باشید.
- خودتان باشید و خالصانه رفتار کنید.
- با داشتن روابط گرم خود را شاد كنید.
- شادی را در درجة نخست اولویت قرار دهید.
با توجه به این برنامه و دقت در كاركرد تك تك توصیه‌های آن، می‌توان رابطة مراسم عزاداری و شادی را تشخیص داد. آیا در مراسم عزاداری تعداد قابل توجهی ازاین توصیه‌ها، اجرا نمی‌شود؟! افراد فعال‌تر نیستند؟ روابط اجتماعی شان بیشترنمی‌شود؟ عزاداری كار با معنایی نیست؟ سطح انتظارات و آرزوها را تعدیل نمی‌كند؟ تفكر خوش بینانه القاء نمی‌كند؟ برون گرایی را رشد نمی‌دهد؟ با اطلاعات دینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی كه به افراد می‌دهد، آنها را در زمان حال قرار نمی دهد؟ و… پاسخ به همة این سؤالات، مثبت است و عزاداری در واقع برای جامعه و افراد، شادی‌حقیقی می‌آفریند، و نشاط و تحرك به ارمغان می‌آورد.
از طرفی گریه ای که در مراسم عزاداری مذهبی حاصل می شود، دارای یك ظاهر است و یك باطن. ظاهر آن یك امر فیزیولوژیك است.ولی باطن گریه، همان تأثرات درونی است. نگاه روان شناسی در باب پیامدهای گریه نیز دایر بر مدار تأثرات عاطفی است. اگر در روایات آمده است كه گریه كردن و گریاندن و حالت گریه به خود گرفتن، در مراسم عزای حسینی، منشأ اثر دنیوی و اخروی‌است، به تأثرات درونی نظر دارد و گرنه می‌شود به صورت مصنوعی و یا با مواد شیمیایی، چشمانی گریان داشت.
گریه در مراسم عزاداری كاركردهایی دارد:
الف) در هر صورت نوعی تخلیة هیجانی است و آرامشی را به دنبال دارد و باعث جلای‌قلب می‌شود و این نكته بسیار مهم و ارزشمند است.
ب) هیجان‌ها و تأثرات روانی، در بُعد شناختی اثر گذاشته و كنجكاوی و در نهایت شناخت فرد، در موضوع مورد نظر راتقویت می‌كند.
ج) با تقویت عواطف و شناخت‌ها، آمادگی رفتاری فرد و به تناسب آن شناخت‌ها و عواطف، بیشتر می‌شود و نگرش فرد نسبت به آن موضوع تقویت می‌شود.
د) باعث همانند سازی با آن افراد و موضوعات مورد علاقه می‌شود. كسی كه با شنیدن شجاعت حضرت عباس، اشكی می‌ریزد، به صورت ناخودآگاه، در شجاعت، درحد توان‌خودش با آن حضرت همانندسازی می‌كند.
ه) علاقه و محبت فرد نسبت به موضوع مورد نظر و شخصیت های واقعه عاشورا افزایش می‌یابد.
به طور کلی با توجه به مباحثی كه در روان‌شناسی اجتماعی و كاركرد گروه‌ها و ویژگی‌های‌گروه‌های مذهبی، گفته می‌شود، می‌توان گفت كه مراسم عزاداری كاملاً نقش استرس‌زدایی دارد و در کاهش استرس و افسردگی بسیار موثر است.
امید که بتوانیم با شناخت و معرفت عمیق از شخصیت های واقعه عاشورا و استفاده موثر از اینگونه مراسم آینده ی خود را روشنتر سازیم.
سمیرا دهقانی فیروزآبادی
کارشناس ارشد مشاوره خانواده
