شد زلزله در عرش ندانم که چه شین است
خورشید سیه گشته مگر قتل حسین است
از روزی که بشر خلق گردیده و با پدیده مرگ و حوادث ناگوار روبرو شده با واژه عزاداري نیز آشنا گردیده است . چرا که انسان از هر چیزی که با هستی خود در تضاد ببیند روی گردان بوده و با آن ناسازگار است. اما چون در برابر این پدیده قدرتی ندارد، با از دست دادن عزیزان خود، به گریه و عزاداری پناه می برد تا این اندوه را بدین وسیله بر خود هموار سازد.
عزاداری آیینی است که نشان دهنده حالات درونی و رفتاری است که فرد در اثر از دست دادن شئ گرانمایه‌ای از خود نشان می دهد و ریشه در فرهنگ هر قوم دارد. و از ایدئولو‍‍‍ژی آنها نسبت به زندگی، مرگ و … سرچشمه می‌گیرد. آنچه امروز در میان شیعیان رایج است برپایی عزای سالار شهیدان است که به گونه‌های مختلف در جوامع اسلامی برگزار می شود. غم جانسوز سید جوانان بهشت، نه تنها زمینیان را محزون ساخته، که فرشتگان را نیز در دریای غم فرو برده است.
در فرهنگ و بینش ما نیز این پدیده به شهود به چشم می خورد و قسمتی از آن مورد توصیه پیشوایان دینی ما نیز بوده است و در سیره آنان نیز آشکار و حتی از ویژگی خاصی نیز برخوردار است.
در قرآن کریم نیز به این مسئله اشاره شده که “ لا یُحِبُ ا… الجَهرَ بِالسُّوِء مِنَ القَولِ اِلّا مَن ظُلِمَ“
خداوند فریاد زدن و بدگویی کردن را دوست ندارد مگر از کسی که بر او ظلم و اجحافی شده است1
پس از این آیه بر می آید که خداوند در صورتی عزاداری و بلند کردن صدا را جایز می داند که ظلمی به کسی شده باشد. و اولین نتیجه‌ای که از این آیه در رابطه با عزاداری گرفته می شود، این است که در واقع عزاداری نوعی برائت از ظالمان و به نحوی رسوا نمودن ظالم بدلیل روا داشتن ظلم بر مظلوم است. کشتن امام معصوم (ع) و جانشین خدا در زمین بزرگترین ظلم و تعدی به حریم ذات اقدس خداوند متعال می باشد. پس عزاداری برای چنین کسی، بالاترین محبوبیت را نزد خداوند داشته و باید با عزاداری و تبعات آن، ظالم را رسوا نمود و پرده از فاجعه ای که او به بار آورده، برداشت.
و اینک هزار و چهارصد سال است که شیعه و هر روشن ضمیری از هر کیش و مرام، غمزده این هتک حرمت به رسول خدا و دلخون از فاجعه کربلاست.
سالها می گذرد و بر سرخی آتش این اندوه افزوده می گردد تا به دست باقیمانده این انوار مقدس، خاموش گردد. و اما آنچه هدف و موضوع اصلی بحث ماست شیوه و نحوه‌ي برگزاری عزاداری است. برگزاری مراسم در هر منطقه و محله ای با هم فرق دارد. با توجه به قومیّت و زبان و آداب و رسوم مناطق مختلف، شیوه‌ي عزاداری طبق سنت و آداب همان منطقه و محله برگزار می‌شود.
و هر کس به نوعی خاص به اظهار محبت نسبت به سید الشهداء(ع) و اهل بیت (ع) می پردازد.
حفظ آداب و سنن عزاداری در هر منطقه و محله یکی از نکات مهم و حائز اهمّیت است که مردم و مسئولین هیئات محله‌های مختلف باید جهت زنده نگهداشتن و جلوگیری از بین رفتن میراث گذشتگان تلاش نمایند.
ابوهارون مکفوف گوید:2 نزد امام صادق (ع) بودم که فرمودند: ای ابا هارون! برای من مرثیه بخوان. من شروع به خواندن کردم فرمود: نه اینطور، بلکه آنچنان که برای خود می خوانید (یعنی به آهنگ مرثیه رقت آور سنّتی، نه اینطور ساده) و همانگونه که نزد قبر سیدالشهداء(ع) مرثیه می خوانی. پس من شروع کردم به خواندن و گفتم اُمرُر عََلي جَدثِ الحُسَینَ فَقُل لِاَََعظُمِهِ الزّکِیّه: به مزار حسین گذر نما و به قطعات پاک و نورانی پیکرش بنگر.
ابوهارون می گوید: حضرت گریستند و فرمودند: باز بخوان … این امر دلیل بر آن است که شیوه‌ي مرسوم و سنتی عزاداری نزد مردم، مورد پذیرش و اهتمام اهل بیت بوده است. حضرت امام خمینی(ره) نیز در این زمینه تأکید فرمودند: که ما باید حافظ سنتهای اسلام باشیم.
زنده نگهداشتن عاشورا با همان وضع سنتّی خودش ادامه یابد… باید این سنت ها را حفظ کنید.
مقام معظم رهبری نیز می فرمایند: این عزاداریهای سنتّی، مردم را به دین نزدیک می کند.
در شهر ما- میبد – عزاداری با رسومات و سنتّهای خاصی برگزار می شود که دارای جذابیّت و شور و حال عجیبی است. و وظیفه هر شهروند میبدی است تا از آن بعنوان میراث فرهنگی گذشتگان حفظ و حراست کند تا دست خوش تحریف نگردد و یا روزی به دست فراموشی سپرده نشود. مراسمات سنتّی در میبد تقریباً جایگاه خود را حفظ کرده اند، ولی مواردی وجود دارد که باید با برنامه‌ریزی و فرهنگسازی و همکاری و هم فکری مسئولان ذیربط جهت حفظ و حراست آنها گام برداریم.
1- مراسم نخل برداری: این مراسم که یکی از مراسمات باشکوه در ماه محرم می باشد، از قدیم‌الایام در اکثر محلات میبد مرسوم بوده و بعنوان تشیيع معفای حضرت سید الشهداء (ع) برگزار می‌شود. آنچه این مراسم را در معرض تهدید و خطر قرار می دهد تلاش هیأتهای مختلف برای داشتن یک نخل و مراسم نخل‌برداری مختص هر هیأت است که این امر موجب تداخل مراسمات نخل برداری در روزهای مختلف و نیز کاسته شدن از شکوه وعظمت مراسمات قدیمی در این مقوله است. نکته دیگری که ذکر آن در اینجا حائز اهمّیت است ایستادن افرادی به عنوان راهنما یا «بابا» بر بالای نخل است که پیشینه‌ي این امر مربوط به سالهای نسبتاً دور است که نخل از مسیرکوچه، پس کوچه ها و باغها می‌گذشته است و این افراد برای کنار زدن شاخ و برگ درختان و… بر بالای نخل می ایستادند که امروزه به دلیل تعریض معابر و احداث خیابان این امر ضرورتی نمی نماید.
2- برچیده شدن سنّت زنجیر زنی در بعضی از محلات و جایگزین کردن عزاداری به سبک جدید (واحد و شور) که این خود معضل بزرگی در عزاداری میبد شده و باعث از بین رفتن عزاداری سنّتی است، که توّجه بیشتر اهل فن و مسئولان و مجریان فرهنگی را می‌طلبد. عزاداری به شیوه‌ي جدید عیب نیست اتفاقاً از شور و حال خوبی نیز برخوردار است در صورتیکه به شیوه‌ي سنّتی شهرستان میبد ضربه‌ای وارد نکند و عزاداری سنّتی در صدر قرار گیرد.
3- عدم استفاده از اشعار و نوحه‌ها و سبکها و آهنگهای قدیمی که واقعاً از نظر معنی و محتوا در سطح عالی است و از سوز و گداز خاصی برخوردار است که متولیان امور فرهنگی از جمله اداره‌ي ارشاد و سازمان تبلیغات باید جهت احیاء و زنده نگهداشتن آن فرهنگسازی و در جمع آوری و تدوین اشعار قدیمی و توزیع آن بین هیأتهای مذهبی اقدام نمایند.
امید است که تمام این عزاداریها و خدمات مقبول درگاه حق تعالی قرار گیرد .
انشاءا…
1- نساء 148
2- ثواب الاعمال، باب ثواب برای مرثیه خوانی حسین (ص191)
