ید العرفاء و المتکلمین علامه نحریر مولانا کمالالدین حسین بن معینالدین میبدی، مشهور به قاضی میبدی رحمۀالله علیه از اعلام و اکابر دانشمندان قرن دهم ه.ق است.
خورشید کمال قاضی میرحسین در قرن نهم ه.ق در میبد از بلاد یزد طلوع نموده است. پدرش معینالدین میبدی از اقطاب صوفیه بوده و در فیروزآباد میبد خانقاهی بسیار باشکوه برپا داشته است. از اعقاب آن جناب اطلاع چندانی در دست نیست تنها علامه نحریر شیخ آغا بزرگ تهرانی به یک نفر اشاره نموده و می نویسد: … شیخ ابوجعفر المیبدی الیزذی من ذزیه القاضی میرحسینالمیبدی شارح “هدایه الحکمه” و بر این مبنا در سیادت قاضی میرحسین میبدی خدشه نموده است. بر فرض صحت مسئله جای این احتمال هست که شیخ ابوجعفر میبدی از نوادگان دختری قاضی میرحسین باشد.
مذهب قاضی میرحسین میبدی
صاحب روضات می نویسد: … و کان من اعاظم متأخری فضلاء العامه ومتکلمیهم البارعین و صوفیتهم المتشرعین … و او را از اعلام اهل سنت معرفی می کند و بعضی از مورخین شهادت این دانشمند بزرگ اسلامی را به امر شاه اسماعیل صفوی به همین اتهام دانسته اند. در مقابل نظریه فوق بسیاری از صاحبنظران تشیّع همچون شهید قاضی نور الله مرعشی امیرمحمدحسین خاتون آبادی – سیدمحسن امین – آغازبزرگ تهرانی و … او را در ردیف اعلام تشیع ضبط نمودهاند. هر چند با نشانههای زیر می توان به نوعی، گرایش شیعی را در آثار و افکار میبدی به دست آورد.
1ـ اصل دیوان امیرالمؤمنین (ع) که میبدی آن را در قالب شعر فارسی در آورده است، و نیز مقدمه وی بر این دیوان که مشتمل بر فضایل علوی است.
2ـ اصل شرح حدیث امام عسکری(ع).
3ـ اشعار میبدی در مدح مولا امیرالمؤمنین(ع) از جمله:
ان النبی محمداً و وصیه
وابنیه و ابنته البتول الطاهره
اهل العباء و اننی بولائهم
ارجو السلامه و انجاه فی الخره
واری محبه من یقول بفضلهم
سبباً یجیر من السبیل الجائره[1]
4ـ تعبیر به «ولی» در مقدمه کتاب «مرضی الرضی».
5 ـ استخراج، و یا دست کم توجه به جمله «علی صراط حق نمسکه».
6ـ و از همه مهمتر، این که، وی در پایان شرح حدیث عسکری(ع) مینویسد: انه کتب الامام الحسن بن علی العسکری علیه و علی آبائه و ولده المنتظر صلوات الملک الاکبر بخطه، سنه 245، … حرره مولفه حسین بن معین الدین فی جمادی الاولی سنه ثمان و تسعمأه.[2] از آنجا که این اثر در آخرین سالهای میبدی نگاشته شده است، خود حائز اهمیت است، و میتوان گفت: دور نیست که در آخر عمر شیعه بوده است.
اگر ما بر این باور باشیم که قاضی میرحسین میبدی به امر شاه اسماعیل صفوی به شهادت رسیده است این امر به خاطر تصوف فناتیکی او بوده که بر مبنای حریّت و ترک تکلف استوار است.
مستشرق انگلیسی ادوار براون مینویسد: … در همین ایام سفیری از سوی سلطان با یزید دوم عثمانی(1481 – 1512م) (886 – 918 ه.ق) به اتفاق همراهانش به ایران آمد تا “هدایا و تحفههای شایسته” تقدیم شاهاسماعیل کند و برای فتح عراق و فارس به او تبریک بگوید. شاه به آنها خلعتهای ثمین عطا کرد و مراتب دوستی خود را نسبت به آنها ابراز داشت ولی آنها را مجبور کرد شاهد چند اعدام باشند از جمله این اعدامها، امکان دارد، اعدام حکیم و قاضیای به نام میرحسین میبدی بوده باشد که بزرگترین گناهش این بود که “صوفی فناتیکی” به شمار میآمد.
حیات علمی قاضی میرحسین میبدی
آن جناب از علمای بنام روزگار خویش کسب علم نموده و در علوم حکمت عملی و نظری ید طولایی داشته است. ادبیات و شعر را به خوبی میدانسته و در شعر، منطقی تخلص مینمود. آثارش در نوع خود به ویژه سبک نگارش از جمله آثار برجسته ادبیات فارسی محسوب میشود و حاشیهاش بر هدایه الاثیریه با وجود حواشی برجستهای همچون حاشیه حکیم متأله، ملاصدرای شیرازی قدس سره در ردیف بهترینهاست و از شهرت بسزایی برخوردار است.
اساتید قاضی میرحسین میبدی
از اساتید قاضی میرحسین میبدی، اصحاب رجال تنها به نام علامه جلالالدین دوانی اکتفا نمودهاند و از دیگران اطلاع کاملی در دست نیست. جلالالدین محمد بن اسدکازرونیدوانی صدیقی از مشاهیر علما و حکمای قرن دهم هجری متوفای 902 یا 907 یا 918 یا 928ه.ق و از نامآوران ایرانزمین بود و در مکتب فیًاضش نامآورانی را تربیت نموده است که در ردیف طراز اول آنان نام قاضی میرحسین میبدی میدرخشد.
قاضی میرحسین، هر چند در میبد چشم به جهان گشود، و دوران نوجوانی را در آنجا سپری نمود، اما این شهر به دلیل این که تا حدی از رونق علمی دوران مظفری افتاده بود، نتوانست عطش او را نسبت به فراگیری علوم و فنون فروکش نماید. از این روی در جوانی جهت فراگرفتن دانش، راهی شیراز میشود که در آن زمان در اثر صیت شهرت علامه جلالالدین دوانی، مرکز ثقل علوم فلسفی بوده است، و طالبان دانش از خراسان و آذربایجان و کرمان و حتی بغداد و روم و ترکستان بدان جا رهسپار میشدند.[3] میبدی نیز در سفر به شیراز از جلسهی درس این حکیم، و دیگر استادان زمان خود، ادب علم و حکمت می آموزد.
میبدی و قضاوت
میبدی پس از آن که در شیراز به کسب علم پرداخت، به زادگاه خویش باز میگردد، و با توجه به موقعیت علمی به دست آورده، متصدی امر قضا در میبد و یزد میشود.[4] به نظر میرسد، زمان تصدی قضاوت میبدی، اواخر حکومت تیموریان[5] و آغاز حکومت صفویان بوده است، چرا که در منازعات شیبانیان با تیموریان که منجر به انقراض تیموریان شد، شاه اسماعیل اول با اغتنام از فرصت، در سال 907 هجری قمری، زمان امور را به دست گرفت. او ابتدا در آذربایجان و تبریز، و سپس در دیگر مناطق ایران، حکومت شیعی را تشکیل داد. این دوره با دههی آخر عمر میبدی، که در نهایت منجر به مرگ او میشود، مصادف می باشد.
تألیفات قاضی میرحسین میبدی
تألیفات قاضی میرحسین میبدی عبارتند از:
1- شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین 2- شرح شمسیه در منطق 3- شرح طوالع در کلام
4- شرح الهدایه الاثیریه در حکمت 5- شرح کافیه ابن حاجب در نحو 6- شرح کلام امام حسن عسکری که به سال 908 تألیف کرده است 7- حاشیه تحریر اقلیدس خواجه نصیر 8- رساله فی تحقیق سالبه المحمول 9- شرح آداب البحث 10- دیوان معمیات 11- منشات که مجموعهای از رسایل او میباشد. 12- جام گیتینما.
وفات و مدفن قاضی میرحسین:
سال مرگ قاضی میبدی(911 ه.ق) را به ابجد محاسبه کردهاند که برابر کلمه قاضی استخراج شده است. مؤلف کتاب تذکره شعرای یزد مینویسد مدفن میبدی، در مزاری نزدیک امامزادهجعفر یزد است.
اشعاری از قاضی میرحسین میبدی:
بس که تابدمهرحیدرهردم ازسیمای من
آسمان را سرفرازی باشد از بالای من
چون سخن گویم ز معراجش که ان دوش نبی است
پای دردامن کشد فکر فلک پیمای من
بهر وصافی او سر تا قدم گشتم زبان
تا نگردد غیر مدحش خارج از اعضای من
خاک راهش در دو چشم من به جای سرمه است
نیک دیدم، آفرین بر دیده بینای من
ای صبا در گردنت خاکم ببر سوی نجف
بعد مردن چون فرو ریزد ز هم اعضای من
انسان که به صورت همه چون یکدگرند
باید که به عین مهر در هم نگرند
نام پدر و مادر صوری نبرند
کین قوم ز یک مادر و از یک پدرند
تا چند اسیر نفس شیطان باشی
افتاد به دام فسق و عصیان باشی
ترسم که چو پرده از میان بردارند
خوار و خجل و زار و پشیمان باشی
شبه پیمبر – علی اکبر(ع)
او فرزند بزرگ سیدالشهداءبود. مادرش لیلا دختر ابی مره است علی اکبر در کربلا 20 سال داشت. اولین شهید قافله شهادت از بنی هاشم بود. او شباهت بسیاری به جدش رسول ا… داشت به همین جهت روز عاشورا وقتی روانه میدان پیکار گردید پدر رو به آسمان فرمود : « اللهم اشهد علی هولاء القوم فقد برز الهیم غلام اشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا برسولک » پیکار سخت در عاشورا او را تشنه تر از همه ساخته بود به خیمه آمد بی آنکه آبی باشد که بنوشد. با همان حال دوباره به میدان رفت . جنگید تا شهید شد امام بر بالین او فرمود : « علی عَلَی الدنیا بعدک العفا »
شبث بن ربعی :
وی از طایفه بنی تمیم و از جمله کسانی بود که به امام حسین (ع) نامه نوشت و حضرت را به کوفه دعوت کرد او از چهره های معروف کوفه بود و از یاران امام علی (ع) و در جنگ صفین در رکاب حضرت بود. امام علی (ع) او را به همراه عدی بن حاتم نزد معاویه فرستاده بود لیکن در مسیر حرکت به سوی نهروان همراه چند نفر از اطاعت سر باز زد و به خوارج پیوست. امام علی (ع) از آینده او خبر داده و به او فرموده بود : « به خدا قسم تو و عمر بن حریث با فرزندم حسین (ع) خواهی جنگید پس از حادثه کربلا به شکرانه و خوشحالی از شهادت امام مسجدی را در کوفه تجدید بنا کرد .
1- بنگرید: طهرانی، آغا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ج13، ص266.
2- بنگرید: طهرانی، آغا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ج13، ص200.
1ـ بنگرید: مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص 578.
2ـ بنگرید: دائرهالمعارف شرق، میبد
3ـ سالهای 900 تا 911 هجری قمری که دورهی هرج و مرج در دولت تیموریان به حساب می آید، زمان منازعات تیموریان با شیبانیان است، که منجر با انقراض تیموریان شد، و پس از آن شیبانیان در ماوراء النهر تشکیل دولت دادند، و صفویان در مناطق دیگر؛ چون آذربایجان، خراسان و … سلسلهی صفویه را به وجود آوردند.
گرد آورنده : سید منصور امامی
