امسال در ادامه سلسله نوشتارهايي كه در رابطه با چگونگي ساخت و ساز قبور ائمه اطهار داشتيم، اشارهاي هرچند كوچك به نجف اشرف مينمایيم اميد است كه بتوانيم اطلاعات مختصري به خوانندگان عزيز هديه كنيم.
نجف: منطقه نجف در پشت كوفه و از لحاظ آب و هوا از شهرهاي ديگر عراق خوش آب و هواتر است. به عقيده بعضي از مورخان در نجف كوه بزرگي قرار داشته و آن كوهي است كه به هنگام طوفان پسر نوح به بالاي آن رفت. نام نجف ابتدا با نام ني جف به كار ميرفته كه بعدها به نجف مبدل شد در بعضي جاها ((غري)) نيز گفته شده است. اسامي ديگري كه براي نجف بكار بردهاند عبارتند ازطور – درالسلام – مشهد – جودي – ظهر
احاديث و روايات در رابطه با نجف اشرف و عبادت، خوابيدن و ماندن در نجف به حدي زياد و فراوان است كه مقوله‌ای جدا از بحث ما را ميطلبد.
نجف قبل از شهادت حضرت علي(ع) و قرارگرفتن قبر مطهر در آنجا سابقه تاريخي داشته. پس از شهادت حضرت علي(ع) در 21 رمضان سال چهلم جناره پاكش را شبانه از كوفه به محل كنوني آورده و دفن كردند. اين محل را قبر حضرت آدم ميدانستند كه حضرت نوح آن را ساخته بود. قبر حضرت علي(ع) تا مدتها مخفي بود و تنها اولاد آن حضرت و عدهاي از شيعيان خاص از آن اطلاع داشتند. بعد از امويان و رسيدن خلافت به عباسيان كمكم در بين مردم زمزمههايي از وجود قبر حضرتعلي(ع) در اين منطقه به راه افتاد. در سال 133 هجري داوود بن علي عدهاي را مأمور تفحص و حفر آنجا کرد و هنگامي كه قبر مطهر حضرت پديدار شد به مردم اعلام گرديد.
آداب زيارت و چگونگي تشرف را حضرت صادق در تشرف خود به مردم آموخت.
شايد اولين ساختمانهايي كه بر سر قبر شريف صورت گرفت از همان سال 133 هجري بوده باشد. اما در سال 170 هجري اين ساختمانها به صورت قبه و مرقد نمايان شد و كمكم اين عمارتها تكميل گرديد و به صورت تدريجي شيعيان به آنجا مهاجرت كردند و در زمان حكومت جلائري و ايلخاني آنجا بسيار آباد گرديد
البته داستانهاي زيادي از پيداشدن قبر حضرت علي(ع) بر سر زبانها است كه در اينجا مجال ذكر آنها نيست به عنوان نمونه حمدالله مستوفي در نزهة االقلوب داستان شكاررفتن هارونالرشيد و صيد آهو و جمعشدن آهوان بر يك تپه بلند و عدم توانايي شكار آهوان و جلونرفتن سگهاي شكار كه بعداً توسط پيرمردي گفته شد اينجا قبر علي(ع) است.
هارونالرشيد جداي از صحت و سقم اين داستان در زمان خود بناهايي در اطراف قبر مطهر ساخت و امر كرد قبه و بارگاهي بسازند. (البته اين نيز جاي بحث دارد كه هاروني كه قبر امامحسين(ع) را خراب کرد چگونه بر مرقد حضرت علي بناهايي ساخت) شخص ديگري كه به نام داعي صغر معروف بود و برادر حسن داعي كه پادشاه طبرستان بود، او عمارتها و صحن و سرايي بر مرقد حضرت علي(ع) ساخت. بعدها عمربنيحيي بناهايي ساخت. عضدالدوله ديلمي ساختماني بسيار مجلل ساخت و خودش هم وصيت كرد در نجف به خاكش بسپارند.
در سال 407 هجري آتشسوزي در نجف باعث از بينرفتن مقداري از بناها گرديد. بعدها سلاطين ايلخاني آنها را مرمت كردند.
ميرزاتقي وزير شاه‌صفي صفويست. او آب فرات را به طرف نجف و صحن و سراي حضرت علي(ع) آورد.
شكل فعلي صحن و سرا همان صحن و سرايي است كه در زمان شاه صفي ساخته شده داخل حرم حضرت علي(ع) هم در طول تاريخ چندين بار تجديد بنا شده از جمله ديوارها و آيينهكاريها. از دوران صفويه تاكنون چندين بار اصطلاحاتي رخ داده است. اولين بار در سال 1285 حاجي حمزه تركي آيينهكاري را در حرم مطهر انجام دادند. بعدها چند نفر ديگر و در زمان پهلوي نيز يك بار محمدرضا پهلوي مخارج آیينه حرم مطهر را داده است.
دربهاي نقره و طلا نيز از طرف ايرانيان تقديم شده از نادرشاه تا ناصرالدين‌شاه قاجار و ديگران.
نادرشاه طلاهايي را كه از هند آورده بود خرج قبه و بارگاه كرد او گنبد مطهر را طلا كرد همچنين گلدستهها را اولين بار نادرشاه طلا كرد.
حجرههاي اطراف صحن كه در گذشته مجلس بحث و تبادل نظر علما بوده و هماكنون در تعدادي از آنها مقبره علماء بزرگي است مانند سيدمحمدكاظميزدي، آخوند خراساني، آيتالله خوئي و غيره البته عالمان و سادات ديگري هم در اطاقهاي ورودي و جنب حرم مطهر هستند كه از آن جمله مقدس اردبيلي، حاج شيخعباس و همچنين در اطاقي در ورودي حرم مطهر مرحوم سيدمصطفيخميني.
نجف از قديمالايام مركز علوم اسلامي بوده و قبل از تأسيس حوزه علميه قم، بزرگترين مركز حوزوي جهان تشيع در نجف قرار داشت در طول تاريخ علماي بسياري در نجف زندگي كرده و خدمات بيشماري به عالم تشيع نمودهاند. شمار علما و مراجع به حدي در نجف زياد است كه ذكر آنها در مجال بحث ما نمی‌گنجد و فقط به نام عدهاي از آنها اشاره ميكنيم: علمايي مانند شيخ مفيد، سيدرضي، علامه حلي، مقدس اردبيلي، شيخمرتضيانصاري، حاجشيخعباسقمي، سيدبحرالعلوم، كاشفالغطاء، آيتاللهحكيم، آيتالله صدر، آيتاللهقاضي طباطبائي(استاد آيتاللهبهجت)، آيتاللهبهجت، آيتاللهآشتياني، آيتاللهبافقي و صدها و بلكه هزاران تن ديگر كه همه و همه از مكتب حضرتعلي(ع) بهرهها بردهاند.
به هر حال سراسر شهر نجف پر بوده است از مساجد و مدارس علوم ديني كه هريك به نوبه خود در پرورش علما و مراجع سهم بسزايي داشتهاند.
شهرهايي مانند نجف، كربلا، سامرا، كاظمين و مشهد و قم كه شهرهاي زيارتي هستند هميشه در معرض تغيير و ساخت و ساز بودهاند شايد در زمانهاي بخصوص اين ساخت و سازها تعطيل يا كمتر شدهاند مثلا در طول دوران حكومت صدام بسيار كم ساخت و سازي در حرم مطهر ائمه عراق صورت گرفته است و بيشتر در زمان صفويان و نادرشاه، به هر صورت اميدواريم اين چند سطر يادگاري باشد براي علاقهمندان به ائمه و آنهايي كه هرچند از آن سرزمين دورند ولي جان و دل همه آنها هميشه آنجاست.
