بيماري حسد
حسد يكي از بيماريهاي روحي است كه چنين تعريف شده است
حسد آرزوي از دست رفتن نعمت كسي است كه مستحق و شايسته آن نعمت مي باشد.
امام خميني(ره) مي فرمايد:
حسد حالتي است نفساني كه صاحب آن آرزو كند سلب كمال و نعمتي را از غير. چه آن نعمت را خود دارا باشد يا نه و چه اين كه بخواهد به خودش برسد يا نه.(شرح چهل حديث ص 105)
امام علي(ع) مي فرمايد: الحسد داء عياء لا يزول الا يهلك الحاسد او موت المحسود(فهرست موضوعي غرر الحكمص67)
همچنين مي فرمايد: الحسد شر الامراض: حسد بدترين بيماريهاست (تصنيف غرر الحكم ص300)
علت اصلي حسد، ناراحتي انسان ازعدم موفقيت خويش است. يعني چرا او پيشرفت نكرده و ديگري رشد خوبي داشته است و او به جاي تلاش براي رشد خويش مي‌خواهد رشد ديگري را متوقف كند. اگر انسان توجه داشته باشد كه شكست ديگري، هيچ كمكي به او نمي كند و سودي براي او ندارد، ديگر به حسادت روي نمي آورد.
زمينه‌هاي حسد
1- ضعف ايمان
با توجه به سخنان ائمه معصومين عليه السلام در مي يابيم كه دليل اصلي وجود صفات ناپسند در انسان، ضعف ايمان ، عدم اعتقاد به خداوند ونبود شناخت درست درباره جهان آفرينش است،زيرا از شاكله و باطن شخص با ايمان، محصولي جز عمل صالح و صفات پسنديده بر نمي آيد.
2- احساس حقارت
در بسياري از موارد ، احساس حقارت ، علت حسادت به شمار مي‌آيد.
امام خميني(ره) احساس حقارت را اساس و اصل علت هاي ديگر دانسته و عللي همچون تكبر،عجب و… را ناشي از آن مي دانند(شرح چهل حديث ص 107)
در علم روانشناسي نيز بحث مستقلي درباره حسادت وجود ندارد و به طور معمول آن را از آثار احساس حقارت معرفي مي كنند بدين ترتيب كه وقتي فردي در خود احساس حقارت كند، و نتواند برتري ديگران را توجيه كند وخود را به آنها برساند به راههاي مختلفي براي جبران اين حس روي مي آورد يكي از اين راهها،حسادت و آرزوي سلب نعمت از محسود است تا به اين وسيله كمي درد خود را تسكين دهد.
3- تكبر
عالمان اخلاق علت ديگر حسادت را تكبر مي دانند و فرد متكبر نمي تواند كسي را بالاتر از خود ببيند افزون براين، تكبر فرد را كوردل مي كند و قلب وي را تاريك مي سازد و اين شرايط را براي حسدورزي آماده مي كند از اين رو، متكبر در برابر انسانهاي برتر از خود ، به طور معمول حسادت مي ورزد، تكبر،عامل حسادت شيطان به آدم(ع) بود.
4- بخل
فرد بخيل نه تنها خود به كسي چيزي نمي بخشد، از بخشش ديگران نيز ناراحت مي شود و نمي‌تواند فضل الهي را براي كسي ببيند، در نتيجه حسادت مي ورزد
5- دشمني
دشمني نيز از عوامل حسادت است زيرا دشمن چون مي خواهد برطرف مقابل غلبه كند، سلب نعمت ها و فضايل او را آرزو مي كند، تا دشمن ضعيف شود.
6- فزون طلبي
امام علي(ع) فرمود: من رضي بحاله لم يعتوره الحسد(1)
كسي كه به وضعيت خود راضي باشد گرفتار حسادت نمي شود(تصنيف غرر الحلكم ص300)
7- وراثت
انتقال ويژگي هاي اخلاقي از طريق وراثت، هرچند به ظاهر قابل فهم نيست ولي دين و علم روان شناسي آن را تأييد مي كند.
بنابراين،
خُلق و خوي پدر و مادر و ويژگي هاي اخلاقي آنان از راه وراثت، به فرزندانشان منتقل مي شود اگر پدر و مادر خود را وارسته كنند و حسود نباشند، دست كم وجود اين عامل براي حسادت فرزندشان از ميان خواهد رفت. البته وراثت تنها عامل نيست و عواملي مختلفي در تكوين شخصيت افراد مؤثرند.
9- تبعيض قائل شدن بين فرزندان
معروف ترين عامل حسادت در محيط خانواده،تبعيض قائل شدن پدر ومادر در ميان فرزندان است از اين رو، ائمه عليه السلام به اين مسأله بسيار توجه كرده و ما را از اهميت آن آگاه كرده‌اند امام باقر(ع) مي فرمايد:
به خدا سوگند، من با بعضي از فرزندانم با مهرباني رفتار مي كنم،او را روي پايم مي نشانم و به او محبت زياد مي‌كنم در حالي كه اين كار سزاوار فرزند ديگرم است ولي از اين مي‌ترسم كه اگر چنين نكنم اينها نسبت به آن فرزندم رفتاري كنند كه برادران يوسف عليه السلام با او كردند خداوند سوره يوسف را نازل نكرده مگر براي مثال تا بعضي از ما به بعضي ديگر مانند برادران يوسف به يوسف حسد نورزيم(وسائل الشيعه ج19 ص246)
البته پدر و مادر ممكن است به دليل فضيلت و خوبي يكي از فرزندان او را بيشتر دوست داشته باشند همانگونه كه حضرت يعقوب(ع) حضرت يوسف(ع) را بيشتر دوست ميداشت ولي مهم اين است كه آن را آشكار نكنند.
آثار حسد
حسد آثار زيانباري در فرد و جامعه به بار مي آورد برخي از آنها عبارتند از:
1- از بين رفتن ايمان
مهمترين اثر حسادت ، كفر است. امام صادق(ع) مي فرمايد:
والحسد هو اصل الكفر حسادت ريشه و اساس كفراست (اصول كافي، ج5ص505)
امام باقر(ع) مي فرمايد: ان الحسد ليأكل الايمان كمات أكل النار الحطب»
به يقين حسد،ايمان را از بين مي برد همانگونه كه آتش هيزم را مي سوزاند(بحارالانوار ج70 ص 237)
2- از بين رفتن نيكي ها و ايجاد رذايل اخلاقي
يكي ازآثار زيان بار حسادت، زوال حسنات و ايجاد رذايل اخلاقي است زيرا اگر حسود،اين بيماري روحي را درمان نكند و روز به روز نهال حسادت در قلب او ريشه بدواند، نمي تواند بر حسادت و آثار آن چيره شود و گرفتار اعمال زشتي مانند غيبت شخص محسود ياتهمت و افترا به او و همچنين حالات و صفات نكوهيده اي مانند بخل و بدخواهي خواهد شد.
3- بيماري روحي
كسي كه هميشه به فكر داشته هاي ديگران است و حسرت آن را ميخورد ،دائما ناراحت است و همين امر سبب بيماري رواني او مي شود.
امام صادق(ع) فرمود: الحاسد مضر بنفسه قبل ان يضر بالمحسود (حسود پيش از آنكه به طرف مقابل ضرر بزند،به خود ضرر مي زند) (بحارالانوار ج70 ص255
4- بيماريهاي جسمي
يكي از آثار حسادت كه از ديد بيشتر مردم پنهان است، بيماريهاي جسمي است. فرد حسود نه تنها از نظر رواني، اندوهگين و رنجورند،از نظر جسمي نيز بيمارند.
امام علي(ع) فرمود«الحسود ابد عليل (تصنيف غرر الحكم ص 301)
حسود هميشه بيمار است
5- تنهايي
چون حسود نمي تواند خوشي هاو نعمتهاي ديگران را تحمل كند،به چنددليل دوستان خود را از دست مي دهد و كسي نيز با او دوست نمي شود.
نخست اين كه وقتي كسي در درون خود احساس حسادت دارد نمي تواند براي هميشه آن را در درون خود نگهدارد و سرانجام در شرايطي آن را آشكار مي كند در نتيجه اطرافيان و دوستانش با ديدن حركات و حالات ناپسند او، از وي دلزده مي شوند دوم اينكه خود فرد حسود نمي تواند با كسي ارتباط دوستانه داشته باشد و در مجالس شركت كند هرچند براي ايجاد ارتباطات دوستانه هم بكوشد،ولي وجود چنين حالتي به او اجازه چنين كاري را نمي دهد امام علي0ع) فرمود: الحسود لا خله له (حسود دوستي ندارد) غرر الحكم ص855
6- سرچشمه جنايات
نخستين گناه انسان در اين كره خاكي،حسادت قابيل به هابيل بود كه نتيجه آن هم چيزي جز قتل هابيل به دست برادرش نبود.
امام سجاد(ع) در اين زمينه مي فرمايد:
حسد گناه فرزند آدم است. هنگامي كه به برادرش حسد ورزيد و در نتيجه او را كشت(وسائل الشيعه)
7- چشم و هم چشمي
از آثار مشهود و رايج حسادت،چشم و هم چشمي است كه متأسفانه در جامعه ما زياد به چشم مي خورد. وقتي فرد حسود از دست رفتن نعمت ديگران را ناممكن ديد و تلاشش در اين راستا به ثمر ننشست مي كوشد تا دست كم خود را هم سطح او كند و بتواند شعله حسادت درون خود را فرونشاند و برعقده حقارت خويش سرپوش بگذارد. از اين رو به تقليد ها و تبعيت هاي جاهلانه روي مي آورد. شايد در نگاه نخست اين حالت ساده به نظر ايد ولي همين چشم و هم چشمي‌هاست كه بسياري از رسوم پوچ و دست و پاگير را در جامعه به وجود مي آورد و در نتيجه جلوي بسياري از پيشرفتها را سد مي كند در سطح كلان نيز اين مسأله پيامدهاي زيان بار خود را بر جاي مي گذارد بخش زيادي از تجملات و رفاه طلبي كه در جامعه بين مردم وجود دارد و هر روز جامعه را به سمت فقر، فاصله طبقاتي و مشكلات اقتصادي ديگر سوق مي‌دهد، نتيجه همين چشم و هم چشمي ها و حسادت هاست
8- عذاب جهنم
عذاب جهنم ، از ديگر پيامدهاي حسادت است كه گريبان گير حسود مي شود علت اين امر روشن است،زيرا با توجه به آثاري كه براي حسادت وجود دارد نمي توان انتظاري جز آتش جهنم براي حسودي كه از اين گناه خود توبه نكرده است، داشت.
درمان حسد
1- توجه به پيامدهاي حسادت
افرادي كه گرفتار بيماري حسادت هستند بايد به خود‌ايند و براي درمان اين بيماري بزرگ، ضرر و زيانهاي دنيوي و اخروي اش را در نظر آورند و خود را اصلاح كنند. امام صادق(ع) در اين باره فرمود:
حسود پيش از آن كه به محسود زيان برساند،به خود زيان مي رساند(بحارالانوار، ج72ص255)
مانند شيطان كه با حسد خود براي هميشه خود را مستحق لعن دوري از رحمت خدا كرد. حسود بايد بداند حسادت برايش سودي ندارد، نه مقامش را بالا مي برد و نه محبوبيتش را بيشتر مي كند.
افراد حسود بايد بدانند كه اغلب بد خواهان،در كار خود موفقيت پيدا نمي كنند زيرا اگر موفق شوند، نبايدكسي در جهان داراي نعمتي شود،چون هركس كه نعمتي دارد از حسادت حاسدان در امان نيست
2- ترتيب اثر ندادن به حسادت و رفتار بر خلاف ميل
حسودبايد بر خلاف ميلش رفتار كند. اگر بدليل حسادت بركسي تكبر مي كند،نسبت به او فروتني كند و اگر بدگويي و غيبت او را آرزومند است، در مجالس به تعريف او بپردازد اگر ازديدن او ناراحت و تروشرو مي شود و درشت گويي مي كند، بايد خود را به خوش كلامي و گشاده رويي وادار سازد. اگر حسد را از بخشش و عطاي او به محسود باز مي دارد، بايد بخشش را نسبت به محسود زياد كند.
هنگامي كه حسود ، براين اعمال مداومت كند ملكه او مي گردد و حسد از دلش بيرون مي رود.
امام صادق(ع) فرمود: ان المؤمن لا يستعمل حسده «مومن، حسد خود را به كار نمي گيرد» (بحارالانوار ج55ص 323)
3- اجتناب از مقايسه
يكي ازبهترين راههاي موثر براي كاهش حس حسادت اين است كه افراد حسود از مقايسه خود با ديگران و چشم و همچشمي خودداري كنند.
4- شناخت هدف خلقت
اگر انسان حسود بداند كه هدف از خلقت او عروج از مرحله حيواني به مرحله فرشته خويي و بندگي خداست هيچگاه به برادران ديني خود حسادت نمي‌ورزد و خود را از مرحله انساني به مرحله پست حيواني تنزل نمي دهد.
5- توجه به ناپايداري دنيا
اگر انسان خود را از پديده ها بالاتر بداند. دليلي براي حسرت ها و حسادتها نمي ماند گاه در دوره نوجواني، انسان حسرت چيزي را مي خورد يا نسبت به امتياز ديگري حسادت مي ورزد اما به هنگام جواني و ميان سالي وقتي آن مسائل را در نظر مي گيرد به اشتباه خود پي مي برد و گاه خود را مذمت مي‌كند كه براي چه چيزهايي خود خوري مي كرده است بنابراين اگر خود را از هوسها بالاتر بدانيم انگيزه اي براي حسادت باقي نمي ماند.
6- توانا كردن خويش
حسد بدون ترديد شيوه دون مايگان است و كسي در معرض ابتلاي به آن واقع مي شود كه ناتوان باشد، به همين جهت با توانا ساختن خويش مي تواند از ابتلاي به حسد جلوگيري كرد، و حسد برخاسته از ضعف نفس را درمان كرد.
7- تلقين
تلقين نيز يكي از راههاي پيراستن خويش از صفات رذيله مي باشد.حسود مي تواند به وسيله تلقين، خود را از حسد پاك كند و به خود بگويد نبايد من حسادت داشته باشم.دائما اين تلقين را تكرار كند تا از اين بيماري رهايي يابد(حسد سيدرضا صدر بنياد بعثت چاپ دوم)
8- تلاش سازنده
تلاش سازنده در راه كسب فضائل، وسيله موثري براي مبارزه با حسد است. كسي كه سرگرم فعاليت است،كمتر حسرت ديگران را ميخورد و چه بسا كم كم ديد وسيع، قناعت طبع، بزرگواري و در او زنده شود واز پوسته محدود خود به درآيد. ديگران را هم به حساب آورد، خود را با انسانها پيوند دهد، احساس نوع دوستي و خيرخواهي در او زنده شود و نه تنها از راحتي ديگران رنج نبرد ، بلكه حاضر شود خود رنجي را تحمل كند تا ديگران را به راحتي برساند(شناخت اسلام، سيد محمد حسين بهشتي ص244)
9- تقويت ايمان
تقويت ايمان توكل به خداوند و باوركردن اين نكته كه فضل و رحمت الهي تمام شدني نيست و بر هركسي كه بخواهد مي دهد و اين خداوند است كه بدون حساب، روزي ها را تقسيم مي كند، بينشي به انسان مي دهد كه باعث مي شود هرگز به دنبال حسد نرود.
10- ايجاد رابطه عاطفي
يكي از راهكارهاي درمان حسادت ايجاد رابطه عاطفي با محسود و اصلاح رفتار است وقتي حسود رفتار خود را اصلاح كند، طرف مقابل اين مسأله را درك خواهد كرد و دلش نسبت به او نرم خواهد شد و زمينه رواني مناسبي براي محبت و دوستي فراهم خواهد شد. واكنش طبيعي فرد مورد حسادت در اين هنگام نيكي و احسان خواهد بود بدينسان حسود نيز به سمت احسان و نيكي تمايل پيدا مي كند
11- راضي به رضاي حق بودن
12- تبديل انگيزه
اگر حسود نيرويي را كه براي زوال نعمت از محسود به كار مي گيرد صرف پيشرفت خود نمايد، چه بسا از او جلو بيفند. به تعبير ديگر بايد انگيزه هاي حسد را به انگيزه هاي غبطه و نيروهاي ويرانگر را به نيروهاي سالم تبديل نمود.
شخص حسود به جاي اينكه بگويد: اي كاش فلاني نمي داشت،انگيزه خود را بر كار و تلاش، تقويت كند تا خود هم داشته باشد.
13- در بسياري از موارد، علت حسادت افراد، احساس حقارت به علت محروم بودن از نعمتهايي است كه ديگران ازآن بهره مندند در چنين وضعيتي، فرد حسود براي تسكين درد نداري خود، به ديگران حسادت مي ورزد و آرزو مي كند آنچه را خود ندارد ، ديگران هم نداشته باشند.
ولي بايد بداند، كسي نيست كه همه خوبي ها و توانايي هاي را دارا باشد. او بايد به جاي آرزو كردن نعمتهاي ديگران و حسادت به آنها، توانايي ها و ويژگي هاي مثبت خود را بشناسد و با تقويت آنها، به آن نعمت هايي كه در نظر دارد دست يابد. هرگاه متنعم بودن شخصي، انسان را آزار دهد، بايد به توانايي هاي خود توجه نمايد، امتيازاتي كه ديگران از داشتن آنها محروم هستند.
