پیرمردها مجالس مداحی او را به خوبی در خاطر دارند و جوانان و نوجوانان هنوز در هیأتی که او مداحی می کند سینه می زنند. حاج جلال مومن زاده معروف به حاج جلال علیخان پیر مداحان و ذاکرین استان یزد. اخلاص، پاک دلی و صفای قلب او زبانزد بروبچه های هیأتی میبد است و در بین آنها محبوبیت خاصی دارد.
در و دیوار حسینه بزرگ فیروزآباد به خوبی صدای او را در گوش دارد و سابقه مداحی او را که بیش از نیم قرن است در برگ برگ تاریخچه خود به ثبت رسانده است.
نغمه «یا مظلوم، یا عطشان» او که هنگام ورود هیأت به حسینیه درزیر بازارچه سنتی دروازة سربالا به صدا در می آید سوز و معنویت خاصی دارد. این از شاهکارهای هنر مداحی اوست که درکارنامة نوکری اش حک شده و هر شب بنا به درخواست اعضای هیأت باید خوانده شود. او علاوه بر سمت مداحی یکی از مؤسسین هیأت نیز می باشد و خود را نوکر افتخاری دستگاه ابا عبدا… الحسین (ع) می داند و رمز ماندگار بودنش را همین نکته عنوان می کند.
این که چطور و چگونه و از کجا این سمت نوکری را به دست آورده موضوع گفتگو با حاج جلال است.
- لطفاً خود را برای خوانندگان هلال غم معرفی کنید؟
بنام خدا بنده خدمتگزار حضرت ابا عبدا… الحسین (ع) حاج جلال مؤمن زاده فیروزآبادی فرزند علی متولد 1314 معروف به حاج جلال علیخان دارای 4 فرزند (1 دختر و 3 پسر) و 9 نوه هستم. - شغل شما چیست؟ و تحصیلات شما در چه حدی است؟
بنده 45 سال در کویت کاسب بودم و الآن هم مدتی است که در فیروزآباد چهار راه امام رضا شغل خواربار فروشی را ادامه می دهم و تحصیلاتم شش کلاس قدیم است. - چگونه به مداحی گرایش پیدا کردید؟ در قدیم رسم بود در مجالس روضه خوانی قبل از منبر روحانی، بچه هایی که علاقه داشتند، بانی، مجلس را در اختیار آنها قرار می داد که به مدت 30 دقیقه نوحه خوانی کنند. آن روز بنده 16 ساله بودم و با توجه به اینکه پدربزرگم، روحانی بوده و صدای دلنشین و خوبی داشته است و حتی در شهر یزد نیز منبر می رفته، شروع به نوحه خوانی کردم و با پشتکار و علاقه وافری که به امام حسین(ع) داشتم کار را دنبال کردم و با تشویق پدر و مادر و دوستان، کم کم پای من به هیأت باز شد و درهیأت حسینی فیروزآباد و هیأت فیروزآبادیهای مقیم کویت در کویت (حسینیه یزدیها) نقش آفرینی کردم. اگر ماه محرم کویت بودم آنجا برنامه اجرا می کردم و اگر میبد بودم در هیأت حسینی فیروزآباد.
- اوّلین جایی که شما مداحی را شروع کردید کجا بود و اوّلین شعر و نوحه ای که خواندید چه بود؟
اوّلین بار در منزل سید خالق سیدرضا (اذان گوی مسجد جامع فیروزآباد) که هفته خوانی برگزار می شد، نوحة فاطمه صغری را خواندم. - با توجه به اینکه مداح کم بود وقتی برای اوّلین بار نوحه خواندید عکس العمل مردم چگونه بود؟
همة مردم مرا تشویق کردند. - قبل از شما کسی از بستگانتان مداح یا شبیه خوان بودند؟
بله، جد پدری بنده بنام ملامومن از سلسله روحانیت و دارای صدای دلنشین و آوازی خوش بوده به حدی خوش صدا بوده که در شهر یزد دارای طرفداران زیادی بوده است. - بفرمایید از همان ابتدا فقط نوحه خوانی می کردید؟ و اساتید شما چه کسانی بودند؟
بله، از همان ابتدا فقط نوحه خوانی می کردم و استادی نیز نداشتم. - علاوه بر اینکه مداح بودید در برنامه های تعزیه خوانی هم هنر نمایی می کردید؟ خیر من از قدیم الایام فقط مداحی را دوست داشتم و علاقه وافری به خوانندگی دارم.
- اوّلین هیأتی که شما درآن افتخار نوکری داشتید کدام هیأت بود؟
هیأت حسینی فیروزآباد - تاکنون در کدامیک از هیأتها ایفای نقش داشته اید؟
درهیأت حسینی فیروزآبادـ هیأت کوچک- مهرجرد و مهرآباد افتخار نوکری داشته ام. - بهترین مداحان عصر شما چه کسانی بودند؟
سید جلال میبدی و حاج حسین صیقل که او مداح هیأت ابوالفضلی فیروز آباد بود و بنده مداح هیأت حسینی بودم و در آن زمان در میبد دیگر مداحی نداشتیم. - با توجه به اینکه مرثیه سرا کم بود تهیه شعر و نوحه کار دشواری بوده بفرمایید نوحه ها را از کجا تهیه می کردید؟
نوحه ها را از کتابهای قدیمی شاعرانی چون محزون، مؤید و حسان تهیه می کردیم. - با توجّه به اینکه شما مداح دائمی هیأت بودید در قدیم هم مباحث عدم استفاده از نوحه تکراری از سوی هیأتها مطرح بود؟
خیر، آن روز این مباحث در هیأتها جایگاهی نداشت و وقتی مداح شروع به خواندن می کرد اشک از چشمان عزاداران جاری می شد، دلها به عشق امام حسین (ع) می تپید و با یک یا حسن (ع) گفتن ولوله ای برپا می شد و هیأت معنویت دیگری داشت و ما برای اینکه تنوع در خوانندگی خود داشته باشیم جواب شعرها را عوض می کردیم و این کار با جابجایی مرثیه ها انجام می شد ولی متأسفانه امروزه مداح باید هر شب شعر و آهنگ جدید بخواند و این موضوع مشکل بزرگی برای هیأتها و مداحان ایجاد کرده است. - به نظر شما مداحی یک شغل است یا هنر؟
مداحی یک عشق است. البته عشقبازی با حسین (ع) کسی که در این وادی قیمت طی کند، جایگاهی ندارد و ماندگار نیست و در این وادی هنر این است که مخلص باشی و بنده تاکنون 61 سال است که مداح افتخاری ارباب حسینم و به هیچ نحو از کسی وجهی نگرفته ام و عاشقانه خدمتگزار امام حسین (ع)بوده ام. - بعضی ها برای پاکت حاضرند هر کاری را انجام دهند کسی که برای امام حسین (ع) می خواند در برابر پولی که به او می دهند چگونه باید باشد؟ شرط باید بکند یا نکند؟
باید ببینیم مداحانی که دارای چنین خصوصیاتی هستند چند سال در این وادی ماندگار بوده اند آیا الآن از آنها خبری هست یا نیست تا آنجا که ما با چشم خود دیده ایم خبری از آنها نیست و کسی که با هدف شهرت طلبی و کسب درآمد پا به این وادی بگذارد در اشتباه محض است. - به طور طبیعی شما در هیأت که می خواندید شده که بعضی جاهها به شما پاکت بدهند عکس العمل شما چگونه بوده؟
جایی در حین خواندن بوده ام و به من پاکت داده اند سریعاً آن پول را به حساب هیأت حسینی فیروزآباد واریز کرده ام و در بعضی جاها هم به عنوان مثال یکی از همسایگان که چندی پیش به رحمت خدا رفت وصیت کرده بود که بنده زیارت عاشورا برایش بخوانم چند روز بعد از مراسم پسرش مقداری پول در پاکت کرده بود و نزد من آورد به هیچ نحو قبول نکردم و اصلاً ناراحت شدم که چنین کاری را انجام داده است. - بعضی از مداحان بر این باورند اگر در قبال کاری که انجام می دهند، پول نگیرند مردم برای آنها ارزش قائل نیستند و با دید تحقیرآمیز به هنر آنها نگاه می شود نظر شما چست؟
انشاءا… از دید ارباب حقیر نشویم. اگر تمام مردم مرا تحقیر کنند باکی ندارم چون کار برای امام حسین(ع) است. - اگر مداحان پول نگیرند پس زندگی مداح ها چگونه باید بگذرد؟ ارباب می رساند.
تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن
که خواجه خود روش بنده پروری داند - همانطور که می دانیم صدا مهمترین ابزار مداحی است. در طول دوران مداحی در این خصوص مشکلی داشته اید؟
خیر از نظر صدا بنده مشکلی ندارم و از ابتدا که مداحی را شروع کرده ام تاکنون در این زمینه نوسانی نداشتم به خوبی به یاد دارم که در کویت روز عاشورا 3 ساعت منبر می رفتم و نوحه و روضه می خواندم. - در قدیم وضعیت سیستم صدابرداری چگونه بود؟ آیا بلندگو وجود داشت؟
در قدیم بلندگو وجود نداشت ولی به همت مرحوم مغفور حاج جلال مفیدیان بوسیله رادیوی جعبه ای و قوطی حلب اوّلین بلندگو در میبد راه اندازی شد و بنده به وسیله آن هیأت را اداره می کردم. - روضه خوانی را از کجا آموختید؟ روضه را با مراجعه به کتاب و نوارهای قدیمی یاد گرفتم.
- مهمترین چیز در مداحی و خوانندگی شناخت دستگاههای موسیقی است آیا در این زمینه تبحری دارید؟
بله، بنده دستگاهها را می خوانم ولی نام آنها را نمی دانم خوانندگی بنده در قالب دستگاههای موسیقی است ولی بنده گوشه ها و دستگاههای موسیقی را به نام نمی شناسم. - خودتان هم دستی در سرودن شعر دارید؟
بله؛ گاهی اشعاری می سرایم … - معیارهایتان برای انتخاب یک شعر چگونه بود؟
ابتدا سعی داشتم پندیات بخوانم و بعد به مناسبت شبهای محرم مرثیه و روضه می خواندم. - سبک عزاداری قدیم الایام در فیروزآباد چگونه بود؟
در قدیم دو گروه عزادار وارد حسینیه بزرگ فیروزآباد می شدند یک گروه محلة دروگ و یک گروه از محلة سر بالا که به صورت دو دستگی وارد حسینیه می شدند و بعد نوحه خوانده می شد و بعد مصیبت و دعا. - مداحی گذشته با مداحی فعلی چه فرقی دارد؟
شعرهای قدیم پر مغز و جانسوز بود ولی اشعاری که الان استفاده می شود بیشتر دارای آهنگهای آنچنانی است. در قدیم هنگام بازگشت افراد از سفر مشهد و کربلا (شرف نامه) می خواندند و هنگام رفتن چاووشی و الآن متأسفانه این برنامه بر چیده شده است. - بفرمایید فرزاندان شما راه شما را ادامه داده اند یاخیر؟
آرزو داشتم یکی از فرزندانم راهم را ادامه دهد ولی آنها به وادی مداحی نیامدند. در هیأت خدمت می کنند ولی در مداحی نقشی ندارند. امید وارم یکی از نوه هایم راهم را ادامه دهد. - چند دفعه کربلا و مشهد و مکه مشرف شده اید؟
6 مرتبه ضریح شش گوشه را زیارت کرده ام و 80 مرتبه هم حج فقرا بجا آورده ام ولی تمتع دو مرتبه و حج عمره سه مرتبه. - خواسته شما از ارباب چیست؟
خواسته بنده از ارباب این است که در هر دو دنیا دستگیرم باشد.
خواهم ز خدا که بی ولایم نکند
غرق گنهم ولی رهایم نکند
یک خواسته دارم ز خدای تو حسین
در هر دو جهان از تو جدایم نکند - در خصوص برنامه «یا مظلوم یا عطشان» که هنگام ورود هیأت و به درخواست هیأتی ها که باید هر شب بخوانید این شعر را چگونه انتخاب کردید؟ کمی توضیح دهید؟
این برنامه عنایتی است که ارباب خود حواله کرده و حدوداً بیست سالی است که اجرا می کنم و هنگامیکه نام اربابم را می برم از خود بی خود می شوم.
یا مظلوم «حسین جان» یا عطشان «حسین جان» ای بی کس «حسین جان» ای غریب «حسین جان» ای شهید«حسین جان» - با توجه به این که زکات علم در نشر آن است آیا شما این هنر را به کسی نیز آموزش داده اید؟
بله، با توجه به این که بنده آن روز در این زمینه پیشرفت خوبی داشتم دوستانی که علاقه داشتند به آنها بدون هیچ چشم داشتی آموزش دادم از قبیل: حاج یدا… خادم الحسینی، ماشاا… پور رشیدی، رضا بهجتی و چند سالی هم در مجمع الذاکرین خامس آل عبا در حسینیه چهارده معصوم نونهالان را راهنمایی و مشاوره می کردم.
