برگرفته از سلسله مباحث آیت ا… اعرافی در خطبه نماز جمعه- رمضان 1434
ملائكه جايگاه مهمي در اعتقادات ما دارند به حدی که ايمان به ملائكه لازم و درود فرستادن بر ملائكه مستحب و توجه به آنها ضرورت دارد و در بيش از 120 آيه بصورت مستقيم و صدها روايت و حديث در منابع شيعه و سني به اين موضوع پرداخته شده است که نمونه بارز آن در صحيفه سجادیه و نهج البلاغه است که در آن ملائكه جنود خداوند معرفی شده اند به صورتی كه در همه امور عالم داراي نقش می باشند.
ضرورت اعتقاد به ملائکه:
ملائکه در قرآن:
در آيه 285 سوره بقره چنين آمده است: پيامبر خدا و مومنان به آنچه كه خداوند نازل كرده ايمان دارند. در این آیه مراد از ايمان، ایمان به خدا، ملائكه، كتب آسماني و پيامبران ذکر شده است. پس مي بينيم در اين آيه ايمان به ملائكه، هم وزن ايمان به خدا، رسالت و نبوت قرار داده شده است.
با بررسی اين دو آيه از ميان آيات متعدد معلوم می شود كه ايمان به ملائكه و اعتقاد به نيروهاي غيبي كه برهمه عالم حضور دارند از اعتقادات پايه اي ماست و همانطور كه باید به خدا، پيامبر و قيامت معتقد باشيم به اين نيروهاي غيبي و آسماني هم بايد معتقد باشيم.
خداوند در آيه 136 سوره نساء مي فرمايد: كسي كه به خداوند، ملائكه، كتاب هاي آسماني و پيامبران خدا و قيامت كفر بورزد در گمراهي دوري افتاده و از جاده صراط الهي دور مانده است.
در قرآن تعبير ملك و ملائكه 15 بار به صورت ملك، 68 بار ملائكه و 5 بارهم ملائكته آمده است كه قريب 90 بار اين كلمات درقرآن آمده است.
آياتي هم در قرآن داريم كه بجاي كلمه ملائكه حفذ، كرام البرر، من عنده آمده است تعبيراتي است كه به ملائكه اشاره دارد. پس كلمه ملك و ملائكه قريب 90 بار در قرآن آمده است . و جمع آياتي كه مستقيم به بحث ملائكه پرداخته بالاي 120 آيه مي شود كه 90 بار كلمه ملك و ملائكه و بقيه با الفاظ و عبارات ديگر كه نشان مي دهد بحث وجود ملائكه و نقش آن در زندگي انسان از نگاه قرآن بحث مهم و محوري است و نمي شود به سادگي از كنار آن گذشت.
ملائکه در روایات :
به طورخاص هم در نهج البلاغه، پيشواي پارسايان اميرمومنان حضرت علي (ع) در دو خطبه به صورت مستقل و مفصل به ملائكه پرداخته است. يكي درخطبه 91 كه حضرت به صوت شيوا و دلنشين در مقوله هاي مختلف در بحث ملائكه جايگاه و نقش آنها سخن گفته است و ديگري خطبه اول نهج البلاغه است كه مفصل مطالب مهمي را مطرح كرده است.
در صحيفه سجاديه هم اشاره به ملائكه مفصل و مكرر آمده است اما در دعاي سوم صحيفه مخصوص ملائكه حامل عرش و همه ملائكه مقرب سخن به میان آمده است.
بحث دوم: ملائكه چه نوع موجوداتي هستند؟
سه نظريه در این خصوص وجود دارد.
نظریه اول: نظركساني مثل نظر علامه مجلسي و بعضي از متكلمين و محدثين كه معتقدند: ملائكه موجودات مادي اند اما از ماده اي لطيف و بسيار ظريف مثل نور و انرژي هايي كه در عالم است، می باشند.
نظریه دوم: جمع زيادي مثل علامه طباطبايي صاحب تفسير الميزان و فلاسفه اسلامي معتقدند که ملائكه موجودات مجردند و فراتر از موجودات مادي هستند و از جنس عالم ديگرند و نمي شود با سنجش و مقياسهاي مادي عالم مورد ارزيابي قرار داد.
نظریه سوم: ملائكه كه در قرآن و آيات و روايات آمده بعضي از اينها و طوائفي از اينها موجودات مجرد هستند که فوق عالم ماده هستند و بعضي از آنها همين موجودات عالم ماده هستند و به چشم ما نمي آيند و لطيف و ظريف هستند.
بعضي از روشنفكران اعتقاد دارند ملائكه همين انرژي هایی هستند كه در اين عالم وجود دارند و تلاش كرده اند همه اين حقايق دين را به چيزهاي عادي دنيايي تفسير كنند كه قطعاً اين نظر درست نيست.
چرا که بخش عظيمي از ملائكه و كارگزاران بزرگ عالم غيب از جنس عالم ماده نيستند، جنود غيبي الهي و موجودات مجردند.
عدد ملائکه :
در روايتي آمده است كه از امام صادق سوال شد آيا ملائكه بيشترند يا انسان ها؟
امام صادق (ع) فرمودند: به خدايي كه جانم دست اوست ملائكه خدا در آسمانها از عدد خاك كره زمين بيشتر است و در آسمانها جاي قدمي نيست مگر اينكه در آنجا ملكي درحال تسبيح خداست و هيچ جاي زمين نيست كه زمين آباد و موات مگر اينكه در آنجا ملائكه هستند كه موكلند و هر روز عملي كه در آن زمين مي شود آن را به خداوند عرضه مي كنند.
هر نقطه زمين پر از ملائكه است و هر روز تمام اين ملائك با ولايت ما اهل بيت به خدا تقرب مي جويند و تمام اين ملائكه ها شاگردان مكتب اهل بيت هستند و در حديث ديگري امام صادق (ع)مي فرمايد: خداوند خلقي به اندازه ملائكه در دنيا نيافريده و هر روز70 هزار ملك به زمين مي آيند و كعبه و قبر پيامبر و امام حسين (ع) را زيارت مي كنند و هر روز تكرار مي شود و70 هزار ملائكه جديد جايگزين مي شود. اين احاديث نشان مي دهد تعداد ملائكه عالم خلق و امر و آسمانها را پركرده است.
نقش و وظایف ملائكه :
ملائكه بعنوان كارگزاران غيبي حضرت حق داراي نقش و كاركرد هاي متعددند. وقتي به آيات و روايات مراجعه كنيم بيش از 15 نقش و كاركرد براي ملائكه وجود دارد. ملائكه از ديد قرآن و روايات موجوداتي هستند كه در سراسر عالم و در تمام شئونات عالم نقش دارند كه بعضي از اين نقش ها عمومي و مشترك و بعضي از آنها به گروههاي خاصي از ملائكه ربط دارد.
اولين نقش ملائكه اين است كه ملائكه حاملان عرش خدا و پايه هاي عالم ملكوت و غيب هستند يعني قبل از اينكه عالم خلق و مادي و زندگي انسانها وجود داشته باشد درعالم ماوراء ، ملائكه از نقش مهمي برخوردارند همانطور كه درسوره حاقه آمده است؛ عرش خدا را 8 ملك حمل مي كند . عرش خدا كه پايگاه اصلي قدرت خداست و همه امور اين عالم به نحوي با عرش الهي گره خورده است و همه حقايق اين عالم از عرش الهي نازل مي شود.
دوم: ملائكه واسطه فيض تكويني خدا در اين عالم ماده هستند. ملائكه بر اساس تقسيم بندي كه شده است از تولد، بلوغ و كسب علم و دانش بشر و هر آنچه كه در اين عالم اتفاق مي افتد از خداست اما تدبير الهي اين است كه اين فيض الهي از طريق ملائكه به اين عالم برسد بنابر اين ملائكه در جريان فيض الهي واسطه اند و ستون هاي حيات و ركن زندگي انسان و حيوان در عالم هستند.
سوم: ملائكه پيك خدا و پيام رسان الهي و واسطه تشريعي الهي اند كه سلسله انبياء و كتابهاي آسماني به واسطه ملائكه به دست بشرسپرده شده است. در اين عالم خداوند براي سعادت، كمال و رشد بشر، پيامبراني و كتابهايي ارسال كرده است و در طول تاريخ هيچگاه اين عالم از پيامبر و وحي پيامبر خالي نبوده است و سلسله انبياء، اوصياء و امامان معصوم از آدم تا خاتم و از خاتم تا ظهور حضرت ولي عصر(عج) ادامه داشته است و هميشه خداوند تبارك و تعالي براي رهايي و نجات و سعادت انسانها رهبر و پيشوايي را برانگيخته است و علاوه بر پيشواي هدايتگر، كتاب و منشوري را همراه با پيامبر فرو فرستاده است.
ارسال رسول و انزال كتاب از مهمترين فيض و نعمت هاي الهي است كه به واسطه ملائكه بوده است البته اين فيوضات گاهي به صورت مستقيم براي پيامبر خدا انجام مي شده است و گاهي هم از طريق ملائكه خداوند انجام مي شود.
چهارم: ملائكه ماموران تحول بزرگ عالم و پايان علام مادي و برپايي قيامت اند. قيامت مرحله جديدي از حيات عالم است كه نظام اين عالم مادي دگرگون مي شود و همه آسمان و زمين و ستارگان و خورشيد و ماه فرو مي ريزد و نظام نو برپا مي شود.
فروريختن نظام عالم مادي و بر پاشدن نظام جديد درجهان هستي و بدنبال آن عوض شدن وضع زندگي بشربه واسطه ملائكه انجام مي شود .پس هم نظام عالم تكوين با قيامت دگرگون مي شود و هم نظام زندگي بشر و حيات بشر زير و رو مي شود و آسمان و زمين به هم مي ريزد و جهان ديگر پديد مي آيد كه اين دگرگوني و برپايي نظام قيامت در عالم همه بر دوش ملائكه سوار است كه با دو نفخه صورت مي گيرد . نفخه اول: اسرافيل بر صور مي دمد و موجودات آسمان و زمين بي هوش و مات و مبهوت مي شوند و با نفخه دوم همه موجودات برپا مي شوند كه فروپاشي نظم دنياي مادي و برپا شدن نظم جديد در قيامت و تمام اين تحولات كه در قيامت رخ مي دهد همه به واسطه ملائكه رخ مي دهد.
پنجمين نقش ملائكه، مديريت مرگ و حيات است. مرگ به دست ملائكه است همانطور كه حيات بشر و تداوم خلقت و رشد و كمال انسان دست ملائكه است؛ مرگ انسانها و انتقال آنها به عالم برزخ هم به دست ملائكه است.
ششمين نقش ملائكه، مديريت بهشت و جهنم است. كساني كه موكل بر بهشت و جهنم اند همين ملائكه هستند و در آيه اي از قرآن آمده است كه در برابر همسر و فرزندان و خانواده هايتان مسئوليد و آنها را از آتش جهنم حفظ كنيد چرا كه بر جهنم ملائكه هايي تند و شديد موكلند كه فقط به فرمان خدا عمل مي كنند و از هر در بهشت ملائكه بر مومنان و بهشتيان وارد مي شوند و همه نعمتها را براي آنها فراهم مي كنند.
نقش هفتم: يكي از مهمترين وظایف ملائكه در تمام عوالم عبادت خداست و ملائكه علاوه برعبادت هاي خاص نظير نماز، دعا و ذكر و تسبيح و اذكار، همه كارهايي را كه انجام مي دهند عبادت محسوب مي شود چون همه آنها امر خداست.
نقش هشتم ملائكه: ارتباط ملائكه با پيامبران، امامان و اولياي الهي است. غير از اينكه ملائكه واسطه وحي اند با گروهي از انسانها در دايره وسيع در ارتباطند. اين گروه نه انبياء هستند و نه ائمه هدي بلكه گروهي از بزرگان هستند كه به درجه اي رسيدند كه مي توانند با ملائكه در ارتباط باشند.
انبياء، امامان و اولياي الهي محدث اند يعني با ملائكه در ارتباط و گفتگو هستند. حضرت فاطمه زهرا سلام ا… عليها با ملائكه ارتباط داشت. در شب قدر ملائكه بر زمين مي آيند و سرنوشت را مي آورند كه اين تماس ملائكه با زمين از طريق حضرت ولي عصر ارواحناله الفدا برقرار مي شود.
نقش نهم ملائكه نظارت بر اعمال انسان و ثبت و گواهي دادن در روز قيامت است . دوربين ها و ناظران و مراقبان زيادي بر اعمال و رفتار انسانها در اين دنيا نظارت مي كنند كه يكي از اين عوامل ملائكه هستند.
نقش دهم ملائكه: دعا، استغفار براي مومنان است. ملائكه براي پيامبران و مومنان درود مي فرستند.
نقش يازدهم ملائكه لعن و نفرين فرستادن بر كفار و منافقين است و ملائكه كفار و منافقين را بعد از اينكه از ايمان و اسلام دوري كردند و كافر شدند بسيار لعن و نفرين مي كنند.
نقش دوازدهم ملائكه امدادهاي غيبي است و مومنان در اولين كارزار خود در برابر كفار با خلوص نيت و پاك قرار گرفتند درحالي كه تعدادشان اندك بود و تعداد كفار چندين برابر مسلمانان بود و از لحاظ تجهيزات نظامي و اسب و شتر و شمشير بر مسلمانان غالب بودند اما به واسطه امداد غيبي ملائكه در جنگ بدر پيروز از ميدان خارج شدند.
نقش سيزدهم: اصل شفاعت در قيامت امر مهمي است كه گروه هایي از ملائكه به اذن خداوند در كنار انبيا، ائمه، شهدا و اولياي الهي امت اسلام را شفاعت مي كنند.
نقش چهاردهم: در روايات متعدد آمده است ملائكه از زائرين قبر پيامبر اسلام و ائمه هدي هستند و موكل بر زيارت ائمه و پيامبرانند و هر روز گروه گروه و فوج فوج براي زيارت از آسمان به زمين مي آيند.
نقش پانزدهم: ملائكه به گروه هاي خاصي نظير مريضان، روزه داران، حجاج، مصيبت زدگان، متواضعان و زائرين عتبات عاليات توجه خاصي دارند.
نقش شانزدهم: ملائكه از پليدي ها و آلودگي ها فاصله مي گيرند و خانه هايي كه در آن قرآن تلاوت نمي شود، فسق و فجور است و زمينه شهوت و فسق وجود دارد و فيلم هاي نامشروع و ابزارهاي فساد در آن است در آن وارد نمي شوند.
نقش هفدهم: ملائكه امدادهاي غيبي هستند و همانطور كه درجنگ بدركه مهمترين كارزار بين مسلمانان و كافران بود فوج فوج از آسمان به زمين آمدند و دل هاي مومنان را در مبارزه با كافران محكم كردند و پيروزي را رقم زدند. اگرهمه مومنان مانند ملت بزرگ ايران در برابر موج هاي دشمنان خم به ابرو نياورند حتماً خداوند و ملائكه به آنها توجه مي كند. دل هاي قوي و اراده هاي پولادين در اجراي فرمان خداوند، لطف الهي و نظر ملائكه را جلب مي كند و هر وقت مسلمانان استقامت ورزيدند و فرياد ا… اكبر و توحيد سردادند و در پيشگاه خدا تواضع كردند در برابر مشركان نصرالهي نازل شد.
نقش هجدهم: نظارت بر اعمال انسانها. آيات متعددي بر اين نكته تاكيد دارد كه غير از خدا و ساير شهود و گواهان قيامت، فرشتگان ويژه اي در همه لحظات، دست اندركار ثبت وضبط اعمال انسان هستند.
البته سوالاتي وجود دارد كه خداوند كه برتمام عالم غيب و عالم ماده احاطه دارد چه نيازي به ملائكه و ناظران و مراقبان دارد؟ كه در بيش از 600 آيه درباره علم خدا در قرآن آمده است كه علم خداوند تبارك و تعالي برهمه عالم و جهان و تمام زندگي و شئونات بشر احاطه دارد و خداوند اين ناظران و ملائكه و حافظان را قرارداده است تا انسانها با درك تعدد ناظران شرمشان شود و بيشتر حواسشان را جمع كنند.
