ماه محرم و آیین ها و مراسمات آن تاثیر مستقیمی بر زندگی شخصی و سلامت روحی روانی افراد دارد این ایام برای همه ما یادآور خاطرات دوران کودکی از با هم بودن تا رفتن به هیات ها و مسجدهای قدیمی است. پدیده اجتماعی محرم صرفا به معنای ایام مذهبی تلقی نمی شود بلکه وارد زندگی روزمره مردم شده و همان قدر که مذهبی است عرفی و سنتی نیز هست و این را می توان در مراسماتی که در منازل،خیابانها یا جلسات ترحیم برگزار می شود دید .
حضور هویت بخش دین در حال تبدیل شدن به حضور معنابخش در زندگی افراد است زیرا افرادی که خود را مذهبی تلقی نمی کنند نیز در این مراسم حضور می یابند و سعی می کنند تا سبک خاص خود را بکار گیرند. تحقیقات و آمار نشان دهنده کاهش رفتارهای نامناسب در مناسبت های مذهبی است همین طور زمان و مناسبت های مذهبی تاثیر عجیبی در نحوه برخوردهای اجتماعی افراد غیر مذهبی داشته است و این افراد تحت تاثیر رفتارهای جامعه نوعی هماهنگی در رفتار با اکثریت بدست می آورند.
از این رو اعمال جمعی در برخی از زمان ها و گروههایی که باورهای مذهبی ضعیف تری دارند نیز تاثیرگذار است و کمک می کند تا افراد با آگاهی و شناخت تصمیم به تغییر در درون خود گرفته و با توجه به الگو گیری و شناختی که از حضور در اجتماع بدست می آورند، در مقابل سختی ها و مشکلات مقاومت و تاب آوری بیشتری نشان دهند.
اولین و مهم ترین نقش این ماه را می توان در رجوع افراد به امور معنوی و خود سازی دید. این خودشناسی زمینه ساز احساس آرامش و تصمیم های بهتر در زندگی فرد شده و مسائل روزمره را کنار گذاشته و فرصتی ایجاد می شود تا به تقویت باورهای دینی بپردازند.
والدینی که می خواهند کودکان خود را با مسائل مذهبی آشنا کنند، بدون اجبار به بهترین شکل زمینه برای آموزش کودکان آنها از همسالانشان فراهم است.این فضا کمک می کند تا با قوی شدن باورها و تغییر نگرش و حضور در اجتماع، کمتر نوجوانان در محیط ها و فضایی قرار بگیرند که نامناسب است.
آشنایی جوانان با مسائل مذهبی بدون اجبار و در گروه همسالان ،توجه به کرامات انسانی موجب اطمینان و اعتماد مردم نسبت به امنیت اجتماعی می شود .مشارکت و هم گرایی مردم و جوانان در این ماه نوعی رفتار اجتماعی و حساس سازی نسبت به مسائل اجتماعی است.
چیزی که در جامعه امروز گم شده و زمینه برای بی تفاوتی افراد نسبت به مسائل اجتماعی و رفتارهای خود را افزایش داده است.در گذشته تمامی افراد نسبت به مسایل محله خود احساس مسئولیت می کردند عزاداری ماه محرم، یک عمل جمعی است و شرکت در آن ،که معمولا بدون هیچ چشم داشت مادی انجام می شود تمرین بسیار مناسبی برای انجام کارهای گروهی بعدی می تواند باشد.
این ماه بهترین اجتماع محلی و تسهیل گر برای پر رنگ شدن ارزش ها و دیدن مشکلات و همکاری گروهی و گرفتن توجه و حمایت دیگران است.به طور کلی داشتن معنا و هدف در زندگی، احساس تعلق، امیدوار بودن به حمایت خداوند در شرایط سخت زندگی، برخورداری از حمایت های اجتماعی و… همگی از منابعی هستند که به افراد کمک می کنند در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی، آسیب کمتری را متحمل شوند.
ماه محرم و مجالس آن فرصتی است تا افراد داغدیده علاوه بر برپایی مراسم با بیان احساسات خود از شدت غم خود بکاهند و از طریق یادآوری مشکلات که برای دیگران بوجود آمده مثل مصیبت هایی که بر اهل بیت گذشته، به تقویت بردباری و تسکین الام و اندوه شخصی خود بپردازند و مردم نیز ضمن پذیرش غم آنها، با شرکت در مراسمات و برپایی یادبودها حمایت می کنند و این برون ریزی مشکلات و غم در این فضا راحت تر اتفاق می افتد و از دید روانشناسی فرصتی است تا فرد انکار را کنار گذاشته و ضمن پذیرش آن، خود را با واقعیت ها روبرو کند و معنایی برای فقدان هایش پیدا کند و این در پیشگیری از بیماریهای روانی و جسمی موثر است. داشتن روحیه امید و رفتار به سمت جبران خطاها و گناهان گذشته حس خوبی را در فرد ایجاد کرده و تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.
مذهب می تواند در بسیاری از عوامل چون کاهش استرس و ارزیابی صحیح از موقعیت ،ارزیابی شناختی فرد،فعالیت های مقابله،منابع حمایتی موثر بوده و سبب کاهش گرفتاری روانی شود.
پژوهش ها حاکی از ان است که بین مذهبی بودن و معنادار بودن زندگی و سلامت روانی ارتباط نزدیکی وجود دارد و ماه محرم در تقویت باورهای دینی و افزایش تاب آوری افراد نقش موثری دارد.بهره گیری از این ماه و ویژگی اجتماعی آن ،تعمیم و گسترش فضای سالم و برنامه ریزی صحیح بر اساس نکات مثبتی که این ماه دارد می تواند در حل بسیاری ازمسائل اجتماعی موثر باشد.
در این ماه به دلیل شرکت در مراسمات و حضور بیشتر در اجتماع که به شکل یک فراخوان جمعی است ارتباطات قوی تر شده و افراد اختلافات را کنار می گذارند و با اگاهی و شناخت اقدام به بازنگری در وجود خود می کنند. اکثر افراد مراقب رفتار و کردار خود هستند و سعی می کنند کمتر دچار خطا شوند.
دغدغه جوانان ایرانی در چگونگی پوشش، کلام و نحوه ارتباط در اجتماع به عوامل مختلفی بستگی دارد که شناخت جایگاه خود در جامعه از مهم ترین آنهاست. از دیگر کارکردهای ماه محرم هویت بخشی به افراد جامعه است. از آن جایی که فرد خود را از نگاه دیگران می بیند و می شناسد و تصور هر فرد با تصوردیگران از او بسیار نزدیک می باشد وجوانان در این اندیشه اند که آیا دیگران خود مطلوب او را پذیرفتند در چه مواردی اشتباه کرده و کدام رفتارش را و چگونه باید تغییر دهد.
افراد حتی اگر به دلیل نقش و جایگاه خود در این ماه تظاهر به رفتارهای حسنه داشته باشند کمک می کند که در سایر ماهها نیز به گونه ای رفتارکند که دیگران کمک و حمایت وی را ببینند و این گامی به سمت خود برای بهتر بودن است و کمک می کند که در طولانی مدت رفتارها اصلاح شود.
تغییرات عمده ای در زندگی اتفاق می افتد که این تغییرات گاه مثبت و گاه منفی است جمع و همبستگی گروهی ما را در سازگاری با این شرایط یاری می کند و از طریق ایجاد انضباط و قدری خویشتن داری افراد را برای حضور در جامعه آماده می کند.
از دیگر کارکردهای قابل اشاره در این ماه :اتحاد جوانان و پذیرش یکدیگر، هماهنگی در پوشش و رنگ، افزایش اگاهی افراد و فراهم شدن فرصت برای اموزش از طریق شرکت در سخنرانی ها، ایجاد فضایی برای دیده شدن و نشان دادن توانایی خود،احترام و پذیرش بدون قید و شرط و تقویت خودباوری و احساس توانمندی، نقل وقایع و آشنایی با مسائل گذشتگان و فراهم شدن فرصت آموزش برای همگان، هنر موسیقی، مداحی و تئاتر (تعزیه)، ساده زیستی و هم سطح بودن، تقویت فرهنگ نذر و همدردی با هم نوع، توجه به ارزش های خانواده و جامعه و درونی شدن ارزش ها از کودکی، استفاده از توانمندی و ظرفیت همه افراد، حساس شدن نسبت به مسائل اجتماع و مسئولیت پذیری، فراهم شدن فرصتی برای اندیشیدن برای تصمیم های بزرگ و تغییرات زندگی (ازدواج و…)، ایجاد فضایی برای ارتباط اجتماعی و دید و بازدید را می توان نام برد.
وظیفه ماست تا کارکردهای مثبت این ماه که همه آن ویژگی ها برای ما ملموس نیست و هر فرد بنا بر شرایط زندگی ممکن است بخشی از آن را درک کند بشناسیم و تلاش کنیم از آن در تداوم رفتارهای مناسب و تقویت بنیان خانواده و مشارکت اجتماع در سایر ماهها بهره بریم.
فاطمه محمدی
کارشناسی ارشد مشاوره
